امکان تأمین حق نفقه توسط زوجه از دارایی‌های نامشروع زوج

نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده

نفقه یکی از مهم‏ترین حقوق مالی زوجه است ک به ‏شرط صورت‏ گرفتن عقد نکاح دائم و تمکین کامل از زوج به وی تعلق می‌گیرد. این نهاد در نظام حقوقی اسلامی، جایگاهی ویژه دارد؛ به ‏نحوی که در اسلام، نفقۀ زوجه، مقدّم بر دیگر اسباب وجوب نفقه است و به‏ عنوان دَین حال زوج، در استحکام بنای خانواده و تحقق عدالت اجتماعی، نقشی مهم دارد. با توجه به اهمیت این مبحث، در پژوهش حاضر، ضمن تبیین مفهوم، اسباب وجوب و مصادیق نفقۀ زوجه و نیز اکتساب زوج و مکاسب محرّمه، امکان دریافت نفقه ازسوی زوجه از مال حرام زوج را از منظر فقهی واکاوی و بدین منظور، با عنایت به وجودنداشتن آیات و روایات صریح دربارۀ موضوع تحقیق، فتاوای مراجع عظام در این حوزه را بررسی کرده‌‏ایم. این تحقیق ازنوع بنیادی- کاربردی است و برای انجام‏ دادن از روش اسنادی- کتابخانه‌ای استفاده کرده‌‏ایم. یافته‌های پژوهش، بیانگر آن است که دریافت و تصرف زوجه از دارایی‌های نامشروع زوج برای نفقه در وضعیت معمول و غیراضطرار، جایز نیست. به بیانی دیگر، تأمین حق نفقه از دارایی‌های نامشروع زوج تنها درصورت وجود ضرورت و مشروط به محقق ‏شدن شرایطی همچون ایجاد مخاطره شدید برای زوجه در صورت عدم تأمین نفقه، امکان‌پذیر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Possibility of Satisfying the Wife’s Right to Alimony from the Husband’s Illicit Assets

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Mashayekhi 1
  • kobra Pourabdollah 2
1 PhD student in Jurisprudence and Fundamental Islamic Law, Imam Sadegh (AS) University- Sister Campus, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Islamic Law, Imam Sadeq University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Alimony is one of the most important financial rights of a wife, granted to her on the condition of a permanent marriage and full compliance with her husband. This institution holds a special place in the Islamic legal system, as the wife’s alimony takes precedence over other causes of maintenance obligations in Islam. As a current debt owed by the husband, it plays a significant role in strengthening the family structure and promoting social justice. Given the importance of this issue, the present study examines, from a jurisprudential perspective, the possibility of a wife receiving alimony from her husband’s illicit income. To this end, after defining the concept, causes of obligation, and instances of the wife’s alimony, as well as discussing the husband’s earnings and prohibited gains, the study analyzes the opinions of eminent jurists and the fatwas of supreme religious authorities, in light of the absence of explicit verses or narrations on this subject. This research is fundamental–applied in nature and employs a library–documentary method. The findings indicate that it is impermissible for a wife to receive or use her husband’s illicit property as alimony under normal, non-emergency circumstances. In other words, the provision of alimony from unlawful assets is permissible only in cases of necessity and subject to specific conditions, such as severe harm to the wife if alimony is not provided. Therefore, based on the rule of necessity (qā‘idat al-iḍṭirār), this exception applies to all cases of a wife’s alimony, provided that the conditions of necessity are duly met.

کلیدواژه‌ها [English]

  • wife’s alimony
  • debt
  • acquisition
  • forbidden earnings
  • emergency

مراجع

قرآن کریم.
ابن‏ براج طرابلسی، عبدالعزیز (1406ق). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ابن‏ منظور، ‌محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب (چاپ 1). بیروت: دار العلم، دار ‌الفکر للطباعة.
ابهری، حمید؛ فرزانگان، محمد؛ و ظهوری، سمیه (1396). بررسی فقهی و حقوقی مفهوم و شرایط اضطرار و تأثیر آن در مسئولیت مدنی. پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 14(50)، 51-66.
امامی، سید حسن (1380). حقوق مدنی (چاپ 15). تهران: دانشگاه تهران.
انصاری، مرتضی (1427ق). المکاسب (السید محمد کلانتر، محقق و تعلیقه‏ نویس) (چاپ 1). قم: مؤسسة النور للمطبوعات.
ایزدی فرد، علی‌اکبر؛ و حسین‌نژاد، سید ‌مجتبی (1398). بررسی فقهی سرقت نفقه توسط زوجه. فقه و اصول، 51(3)، 29-48.
بهجت، محمدتقی (1386). استفتائات از محضر آیت‌الله بهجت (چاپ 1). قم: دفتر حضرت آیت‌الله العظمی بهجت.
جاور، حسین؛ افشاری، محمدعلی؛ و گنجعلی دارانی، مرضیه (1395). بررسی قاعدۀ «اَلضَّروراتُ تُقَدَّرُ بِقَدَرِها». مطالعات فقهی و فلسفی، 7(28)، 53-77.
جرجانی، علی بن محمد (1411ق). التعریفات (چاپ 1). قاهره: دار الکتاب المصری.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386). ترمینولوژی حقوق (چاپ 17). تهران: گنج دانش.
جهانبخش، پونا (1401). آثار مالی انحلال نکاح بر نفقۀ زوجه. مجلۀ بین‌المللی پژوهش ملل، 7(75)، 139-160.
حسین‌زاده، جواد؛ و سادات‏ حسینی، وحیده (1398). تحلیلی نوین بر حمایت اقتصادی از زوجه در قانون حمایت خانواده (1391). تحقیقات حقوقی، 22(88)، 135-158.
حق‌خواه، منیر (1393). کاربرد قاعدۀ «امتناع ناشی از سوءاختیار درحوزۀ فقه خانواده». مطالعات راهبردی زنان، 17(66)، 47-84.
خامنه‌ای، سید علی (1398). استفتا درمورد استفاده از درآمد حرام شوهر (تاریخ 21/1/1398). پایگاه اطلاع ‏رسانی دفتر مقام معظم رهبری، تاریخ مشاهده: 8/3/1402، https://www.leader.ir/fa/content/22913/.
خزائی، احمدرضا (1395). بررسی فقهی- حقوقی نفقه با نشوز زوجه. پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 12(45)، 29-50.
خوبیاری، حامد (1399). نفقۀ زوجه: دین یا تعهد؟. فقه و حقوق خانواده، 25(72)، 143-160.
دهخدا، علی‏ اکبر (1373). لغتنامه (چاپ 1). تهران: دانشگاه تهران.
روحانی، سید محمدصادق (1382). استفتائات پرسش‏ وپاسخ مسائل شرعی (چاپ 1). تهران: حدیث دل.
الزبیدی، المرتضی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس (چاپ 1). بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
سبحانی تبریزی، جعفر (1387). احکام بانوان: مطابق با فتوای حضرت آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی- دامت برکاته (چاپ 1). قم: مؤسسۀ تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (ع).
سیدهاشمی، سید محمداسماعیل؛ و مرتضوی، زهرا سادات (1393). بررسی حق و حکم در حضانت، نفقه و رجوع در طلاق. مجلۀ تحقیقات حقوقی، 17(66)، 185-209.
شبیری زنجانی، موسی (1382). کتاب النکاح (چاپ 1). قم: مؤسسۀ پژوهشی رای‏پرداز.
شهید ثانی، زین‏ الدین بن علی (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (چاپ 1). قم: داوری.
شهید ثانی، زین ‏الدین بن علی (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرایع الإسلام (چاپ 1). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
شهیدی، مهدی (1395). آثار قراردادها و تعهدات (حقوق مدنی: جلد سوم) (چاپ 7). تهران: مجد.
صاحب ‏جواهر‌، محمدح‍س‍ن‌ ب‍ن‌ ب‍اق‍ر (1362). جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام (چاپ 7). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صالحی مازندرانی، محمد‌ (1400). امکان‌سنجی ضمانت دَین آینده در فقه و حقوق ایران. حقوق اسلامی، 18(71)، 79-101.
صفایی، سید حسین؛ و امامی، اسدالله (1378). مختصر حقوق خانواده (چاپ 2). تهران: نشر دادگستر.
طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی الفقه الإمامیة (چاپ 1). تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.‌
العاملی، محمد بن جمال‏ الدین مکّی (1410ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة. بیروت: بی­جا.
عبداللهی علی‌بیک، حمیده (1383). قاعدۀ اضطرار (اَلضَّروراتُ تُبیحُ المَحذوراتِ). فقه و اصول، 36(1)، 83-122.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1413ق). تحریر الأحکام (چاپ 1). قم: مؤسسة آل‏البیت- علیهم السّلام- لإحیاء التراث.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1419ق). تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین (چاپ 2). قم: المجمع الذخائر الإسلامیة.
علوی قزوینی، سید علی؛ و قشلاقی، سهیل (1395). اثر نشوز زوج در طلاق به‏ درخواست زوجه ازمنظر فقه و حقوق. فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، 21(65)، 107-130.
عمید زنجانی، عباسعلی (1382). آیات الأحکام (چاپ 1). تهران: دفتر مطالعات و تحقیقات علوم اسلامی.
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1396-الف). قاعدۀ میسور (چاپ 1). قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار (ع).
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1396-ب). مکاسب محرَّمه (چاپ 1). قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار (ع).
الفراهیدی، الخلیل بن احمد (1410ق). العین (مهدی المخزومی و ابراهیم السامرایی، محققان) (چاپ 2). قم: مؤسسة دار الهجرة.
قادری، محمدعلی (1400). بررسی تزاحم مسئولیت‌های شرعی مالی و غیرمالی زوج با حق نفقۀ زوجه. مجلۀ دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، 4(43)، 128-139.
قانون حمایت خانواده (1391).
قانون مدنی (1314). با آخرین اصلاحات.
قرشی، سید علی  ‏اکبر (1371). قاموس قرآن (چاپ 6). تهران: دار‌ الکتب الإسلامیة.
قمی، میرزا ابوالقاسم بن محمدحسن (1371). جامع الشتات (چاپ 1). تهران: نشر کیهان.
کاتوزیان، ناصر (1378). حقوق مدنی خانواده (چاپ 5). تهران: بهمن برنا.
کاشف ­الغطاء، محمدحسین (بی­تا). سؤال ‏وجواب (چاپ 1). قم: مؤسسة کاشف الغطاء العامة.
کاظم‌پور فرد، فاطمه؛ و جمشیدی شهمیری، مهسا (1390). واکاوی فقهی در ملاک تعیین مقدار نفقه و مصادیق آن با نگاه تطبیقی بر آرای فقهای اسلامی. فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، 16(55)، 140-159.
کرمانشاهی، آقامحمدعلی (1421ق). مقامع الفضل (چاپ 1). قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
گلپایگانی، محمدرضا (1382). مجمع المسائل (چاپ 1). قم: دار القرآن الکریم.
محقق حلی، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1408ق). شرایع الإسلام فی مسائل الحرام و الحلال (چاپ 2). قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
محقق داماد، مصطفی (1384). بررسی فقهی حقوق خانواده (چاپ 12). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق داماد، مصطفی (1406ق). قواعد فقه (چاپ 12). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محمدی، آزیتا (1400). واکاوی حقوقی حق تصرف زوجه در نفقه. رهیافت‌های نوین در مطالعات اسلامی، 3(6)، 485.- 503.
مشکینی اردبیلی، علی (1434ق). مصطلحات الفقه (حمید احمدی جلفایی، محقق) (چاپ 1). قم: مؤسسة دار الحدیث العلمیة و الثقافیة.
مصطفوی، حسن (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (چاپ 1). تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
معصومی، جمشید؛ و اشتری ماهینی، مریم (1397). اشتغال زنان و عدم تعارض آن با حق نفقه. مجلۀ نامۀ الهیات، 11(42)، 81-98.
معین، محمد (1386). فرهنگ فارسی (دورۀ دوجلدی) (چاپ 3). تهران: اَدِنا.
مکارم شیرازی، ناصر (1386). احکام بانوان (چاپ 1). قم: مدرسة الإمام علی بن أبی‏طالب- علیه السّلام.
مکارم شیرازی، ناصر (1424ق). کتاب النکاح (چاپ 1). قم: مدرسة الإمام علی بن أبی‏طالب- علیه السّلام.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1385). استفتائات (عبادات) آیت‌الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی (چاپ 1). قم: نجابت.
الموسوی البجنوردی، سید محمدحسن (1377). القواعد الفقهیة (چاپ 1). قم: نشر الهادی.
موسوی الخمینی، سید روح‌الله (1379). تحریر الوسیلة (دوجلدی به‏زبان عربی) (چاپ 1). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
موسوی الخمینی، سید روح‌الله (1410ق). المکاسب المحرَّمة (چاپ 1). قم: مؤسسة إسماعیلیان للطباعة و النشر و التوزیع.
موسوی الخمینی، سید روح‌الله (1429ق). الرسائل العشرة (چاپ 3). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
مؤمن سبزواری، محمدباقر بن محمد (بی‌تا). کفایة الأحکام (چاپ 1). اصفهان: مدرسۀ صدر مهدوی.
مؤمنی، عابدین؛ و نوجوان، داود (1391). بررسی حکم اکتساب به اعمال حرام در مذاهب خمسه. فروغ وحدت، 8(2)، 5-14.
وطنی، امیر (1381). بررسی فقهی اضطرار و ضرورت. نشریۀ مقالات و بررسی‏ها، 85(71)، 187-207.
هاشمی شاهرودی، محمود (1382). فرهنگ فقه، مطابق مذهب اهل‏بیت- علیهم السّلام (چاپ 1). قم: مؤسسة دایرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‏بیت- علیهم السّلام.
فقه و حقوق خانواده
دوره 30، شماره 83
مهر 1404
صفحه 279-306

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار