نقد و بررسی استنادات فقهی به آیات 3 و 129 سوره نساء در موضوع عدالت میان همسران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه حضرت ولی عصر، رفسنجان، ایران

10.30497/flj.2025.246697.2051

چکیده

رعایت عدالت میان همسران، از واجبات دین مبین اسلام است که تعیین حدود آن محل گفت‌وگوست. آیات 3 و 129 سورۀ نساء که در موضوع چندهمسری و عدالت میان زنان نازل شده است، بخشی از مستندات فقهای شیعه را در این موضوع تشکیل می‌دهد. با توجه به نقش اساسی قرآن کریم به‌عنوان منبع شریعت ازسویی، و ناتمام‌بودن استدلال برخی از فقها به آیات فوق ازسویی‌دیگر، پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به نقد و بررسی این استنادات می‌پردازد. نتایج بررسی حاکی از دلالت آیة 3 بر لزوم پرداخت حق نفقة واجب همة زنان و دلالت آیة 129 بر نهی از بلاتکلیف رهاکردن زنان در جنبه‌های عاطفی و جنسی است. استناد برخی از فقها به آیة 3 در اثبات استحباب رعایت مساوات در نفقه یا ارتباط‌دادن این آیه به حق قسم قابل‌نقد است. همچنین استناد برخی از ایشان به آیة 129 در اثبات عدم‌لزوم رعایت مساوات در نفقه و حق قسم، یا عدم لزوم رعایت مساوات در محبّت قلبی پذیرفتنی نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critique and Analysis of Jurisprudential References to Verses 3 and 129 of Surah An-Nisa As to Justice Among Spouses

نویسنده [English]

  • Mohadese Moghimy Nejad Davarani
Assistant Professor, Department of Theology and Islamic Studies, Faculty of Hazrat-e Narjes, Vali-e-Asr University, Rafsanjan, Iran
چکیده [English]

Although the principle of justice among spouses is a mandatory obligation in the Islamic religion, its specific boundaries are subject to debate. Verses 3 and 129 of Surah An-Nisa, which address the issue of polygyny and justice among women, constitute a part of the Shia jurists' evidence on this matter. Given the fundamental role of the Quran as a source of Islamic law and the inadequacies of some jurists' arguments based on these verses, the present study employs a descriptive-analytical method to critique and analyze these references. The findings indicate that verse 3 emphasizes the necessity of providing mandatory alimony for all wives, while verse 129 prohibits disregarding women's emotional and sexual needs. Some jurists' arguments that verse 3 supports the desirability of equal distribution of alimony among wives or linking this verse to the obligation of equal division of nights are subject to criticism. Furthermore, the argument of some jurists that verse 129 does not necessitate equality in alimony or the right of nights, or even in heartfelt affection, is not acceptable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • justice among spouses
  • polygyny
  • surah An-Nisa
  • Shia jurisprudence
  • husband's duties
  • women's rights

مراجع

قرآن کریم.
آل‌عصفور، حسین بن محمد (بی‌تا). الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع. قم: مجمع البحوث العلمیة‌.
آیت اللهی، زهرا (1379). نگاهی فقهی به ماده‌های قانونی نفقة زوجه. نشریه فقه، 9 (23)، ص 93-148.
ابن ‌‌‌‌‌ابى ‌‌‌‌‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419 ق). تفسیر القرآن العظیم. ریاض‌‌‌‌‌: مکتبة نزار مصطفى الباز.
ابن بابویه، محمد بن على (1413 ق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.‌‌‌‌‌
ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر (1406‍ ق).‌ المهذب. قم: ‌دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ابن فارس، احمد بن فارس (1404 ق). معجم مقاییس اللغة. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414 ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
اراکى، محمد على (1419 ق). کتاب النکاح. قم: نور نگار‌.
ازهری، محمد بن احمد (2001 م). تهذیب اللغة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
الهى قمشه‏اى، مهدى‏ (1380). ترجمه قرآن. قم: فاطمة الزهرا.
امامی، مسعود (1392). رعایت عدالت در تعدد زوجات. نشریه کاوشی نو در فقه اسلامی، 20 (78)، ص 4-22.
پورعبدالله، کبری؛ محمد حسنی، صدیقه (1396). جایگاه حق قسم در تحکیم کیان خانواده. نشریه فقه و حقوق خانواده، 22 (66).
جرجانى، ابوالفتح بن مخدوم‌‌‌‌‌ (1362)‌‌‌‌‌. آیات الأحکام. تهران: نوید.
جزیرى، عبد الرحمن؛ غروى، سید محمد؛ و مازح، یاسر‌ (1419 ق).‌ الفقه على المذاهب الأربعة ومذهب أهل البیت علیهم السلام. بیروت: دار الثقلین‌.
حلّى، نجم‌الدین جعفر بن زهدرى‌ (1428 ق‌). إیضاح ترددات الشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
خلیل بن احمد (1409 ق). العین. قم: مؤسسة دار الهجرة.
خمینى، روح‌اللّه (1425 ق). تحریر الوسیلة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خواجه کلایی، طاهره (1386). چالش‌های تفسیری در آیات مربوط به زنان: آیه ضرب و عدالت در تعدد زوجات (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه قم، قم، ایران.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412 ق‌‌‌‌‌). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دار الشامیة.
روحانی، محمد صادق (1412‍ ق).  فقه الصادق علیه السلام‌. قم: دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق علیه السلام.
زهری، نرگس (1397). تبیین تأثیر عدالت در تعدد زوجات (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشکده رفاه، تهران، ایران.سلار دیلمی، حمزة بن عبدالعزیز (1404 ق). المراسم فی الفقه الامامی. قم: منشورات الحرمین.
سیفى مازندرانی، على‌اکبر (1429 ق). أحکام الاسرة (دلیل تحریر الوسیلة للإمام الخمینی قدس سره). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(س).
سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‌‌‌‌‌بکر (1404 ق‌‌‌‌‌). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور. قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى.
شبیری زنجانی، موسی (1419 ق).‌ کتاب نکاح‌. قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز.
شهید اول، محمد بن مکی (1410 ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة. بیروت: دار التراث ـ الدار الإسلامیة.
شهید ثانى، زین‌الدین بن على (1413 ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
صادقى تهرانى، محمد (1432 ق). الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. قم: فرهنگ اسلامى.
صدر، سید محمد‌ (1420 ق).‌ ماوراء الفقه. بیروت: دار الأضواء للطباعة والنشر والتوزیع‌.
طباطبائى کربلائی، على بن محمدعلی (1418 ق).‌ ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌.
طباطبائى، محمد حسین (1390 ق)‌‌‌‌‌. المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرسى، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن‌‌‌‌‌. تهران: ناصر خسرو.
طبرى، محمد بن جریر (1412 ق). ‌‌‌‌‌جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری). بیروت: دار المعرفة.
طریحی، فخرالدین بن محمد (1375). مجمع البحرین. تهران: مکتبة المرتضویة.
طوسى، محمد بن حسن (1387 ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
طوسى، محمد بن حسن (1390 ق)‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌. الإستبصار فیما اختلف من الأخبار. تهران‌‌‌‌‌: دار الکتب الإسلامیة.
طوسى، محمد بن حسن (1407 ق). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
طوسى، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن‌‌‌‌‌. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
عسکری، حسن بن عبدالله (1400 ق). الفروق فی اللغة. بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1404 ق‌). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1425ق)‌. کنز العرفان فی فقه القرآن. قم: انتشارات مرتضوى.
فاضل هندی، محمد بن حسن (1416 ق‌). کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
فولادوند، محمدمهدى‏ (1418 ق). ترجمه قرآن. تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى.
فیومى، احمد بن محمد (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: ‌منشورات دار الرضی.
قادری، محمد علی (1400 ق). پژوهشی فقهی در مسائل حق قسم. دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، 4 (42)، ص 113- 122.
قرشی بنابی، علی اکبر (1371). قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
 کریمی، سیده فاطمه (1398). بررسی شرط عدالت در ازدواج مجدد ازمنظر فقه امامیه و حقوق ایران. دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهشهر، بهشهر، ایران.
کلینى، محمد بن یعقوب (1429 ق). الکافی. قم: دارالحدیث.
کاظمی، فاضل؛ و اسدى، جواد بن سعد (1413 ق).‌ مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام‌. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة‌.
مصبا‌ح‌، محمد تقی (۱۳۸۸). اخلاق در قرآن. قم: مؤسسه‌ آموزشی‌ و پژوهشی‌ اما‌م‌ خمینی.
مغنیه، محمد جواد (1421 ق). الفقه على المذاهب الخمسة. بیروت: دار التیار الجدید ـ دار الجواد.
مفید، محمد بن محمد (1413 ق). ‌المقنعة. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
مکارم‌ شیرازى، ناصر (1424 ق‌). کتاب النکاح‌. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.
موسوی، محمد باقر (1374). ترجمه تفسیر المیزان. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، دفتر انتشارات اسلامى.
 میرحسینی، عالیه ‌سادات (1396). تحلیل ماهوی عدالت در تعدد زوجات در فقه و حقوق ایران با تأکید بر دیدگاه قرآنی. قم: مؤسسه آموزش عالی طلوع مهر.
نراقى، احمد بن محمد مهدى (1422 ق).‌ رسائل و مسائل. قم: کنگره نراقیین ملا مهدى و ملا احمد.‌
نقیبی، ابوالقاسم (1387). تعهد به اجرای عدالت بین همسران. التزام حقوقی یا اخلاقی، 4 (16).
نقیبی، سید مهدی؛ و محمد حسنی، صدیقه (1400 ش). نقد و بررسی تعریف حق قسم در آرای فقهای امامیه. نشریه پژوهشنامه حقوق اسلامی، 22 (54).
نیازی، قدرت الله؛ رمضانی، علی (1395). معیار نفقه زوجه. نشریه فقه و حقوق خانواده، 21 (65)، ص 131-147. Doi: 10.30497/flj.2022.62027
یزدى، محمد‌ (1415 ق).‌ فقه القرآن. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم (1409 ق). العروة الوثقى. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
فقه و حقوق خانواده
دوره 30، شماره 82
فروردین 1404
صفحه 221-248

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار