تأثیر چالش‌های فقهی و حقوقی ناباروری بر روابط زوجین شهر اصفهان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد معارف اسلامی و حقوق- گرایش حقوق خانواده، دانشگاه ارومیه، ارومیه، آذربایجان غربی، ایران.

2 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه ارومیه، ارومیه، آذربایجان غربی، ایران

3 استاد گروه علوم تربیتی دانشگاه ارومیه، ارومیه، آذربایجان غربی، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر باهدف بررسی تأثیر معضلات  فقهی و حقوقی ناباروری بر روابط زوجین شهر اصفهان انجام شد. روش پژوهش با توجه ‌به هدف مقاله، کاربردی، و شیوة جمع‌آوری اطلاعات توصیفی از نوع همبستگی است. جامعة آماری شامل تمامی نابارورانی است که به مراکز درمان ناباروری واقع در شهر اصفهان مراجعه‌کرده بودند و با نمونه‌گیری خوشه‌ای، 201 نفر برای نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده­ها شامل دو پرسش‌نامه، یکی محقق‌ساخته و دیگری پرسش‌نامة استاندارد سازگاری زناشویی اسپانیر (1976) صورت گرفت. اطلاعات جمع‌آوری‌شده ازطریق آزمون t‌ تک‌نمونه­ای و رگرسیون چندگانه با نرم‌افزار کمی SPSS25 تحلیل شد. یافته­های بخش کمی نشان می‌دهد که خشونت با میانگین 16/4 بیشترین و طلاق با میانگین 69/3 کمترین چالش میان زوجین ناباور است. چالش‌های حقوقی، تأثیر منفی بر روابط زوجین دارد؛ ولی چالش‌های فقهی تأثیر معناداری بر روابط زوجین ندارد؛ بنابراین نمی‌توان گفت با افزایش یا کاهش چالش‌های فقهی روابط زوجین تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Impact of Jurisprudential and Legal Challenges of Infertility on Couples' Relationships in Isfahan

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Gorji 1
  • Abolghasem Valizadeh 2
  • Mohammad Hassani 3
1 Graduate of Master's degree in Islamic studies and law specialization in family law, Urmia University, Urmia, West Azarbaijan, Iran
2 Associate Professor, Department of Islamic Studies, Urmia University, Urmia, West Azarbaijan, Iran
3 Professor, Department of Educational Sciences, Urmia University, Urmia, West Azarbaijan, Iran
چکیده [English]

This study was conducted with the aim of investigating the impact of jurisprudential and legal challenges of infertility on couples' relationships in Isfahan city. According to the objective, the research style was applied and practical and the method of collecting data was descriptive and correlation type. The statistical population includes all the infertile people who were referred to the infertility treatment centers located in Isfahan city, and 201 people were selected as a sample by cluster sampling. The data collection tool included two questionnaires, one was made by the researcher and the other was the standard questionnaire on the marital compatibility of Spanier (1976). The collected data were analyzed through one-sample t-test and multiple regression with SPSS25 quantitative software. The findings of the quantitative section show that violence with an average of 4.16 is the highest and divorce with an average of 3.69 is the most minor challenge among Infertile couples. Legal challenges have a negative effect on couples' relationships, But jurisprudential challenges do not have significantly affect on couples' relationships; Therefore, it cannot be said that couples' relationships are affected by the increase or decrease of jurisprudential challenges.

کلیدواژه‌ها [English]

  • jurisprudence
  • law
  • challenge
  • infertility
  • couples's relations

ضمایم:

بسمه تعالی

پاسخگوی گرامی با سلام

این پرسشنامه به‌منظور بررسی تأثیر چالش‌های فقهی و حقوقی ناباروری بر روابط زوجین در شهر اصفهان طراحی شده است. مسائلی همچون «ناباروری و فرزندآوری زوجین نابارور» همیشه با چالش‏های فقهی و حقوقی زیادی همراه بوده است که بر روابط زوجین تأثیر می‌گذارد. این پژوهش با هدف شناخت چالش‌ها و میزان تأثیر آن‌ها بر روابط زوجین نابارور تهیه، و تنظیم شده است. خواهشمند است با پاسخگویی صحیح و دقیق به سؤالات زیر ما را در انجام این پرژه علمی یاری فرماید.

الف- مشخصات جمعیت‌شناختی

جنسیت            مرد☐             زن☐

تحصیلات:          سیکل☐            دیپلم☐            فوق دیپلم☐         لیسانس و بالاتر از آن☐

سن:             بین ۲۰ تا ۲۵ سال☐       بین ۲۵ تا ۳۰ سال☐      بین ۳۰ تا ۳۵ سال☐      

  ۴۰ سال و بالاتر از آن☐

مدت زمان ازدواج :               کمتر از ۵ سال☐        بین ۵ تا ۱۰ سال☐                   بین ۱۰ تا ۱۵ سال☐

مدت زمان ناباروری :             کمتر از ۵ سال☐        بین ۵ تا ۱۰ سال☐                   بین ۱۰ تا ۱۵ سال☐

مدت زمان درمان :                کمتر از ۵ سال☐        بین ۵ تا ۱۰ سال☐                   بین ۱۰ تا ۱۵ سال☐

 

 

ب ـ سؤالات فنی: خواهشمند است میزان موافقت و مخالفت خود را با هر یک از چالش‏های فقهی و حقوقی در زوجین نابارور با انتخاب یک گزینه مشخص کنید.

ردیف

گویه

کاملاً

موافقم

موافقم

نسبتاً

موافقم

مخالفم

کاملاً

مخالفم

1

در تلقیح مصنوعی یکی از چالش‌های فقهی زوجین، نسب و ارث کودک متولدشده از این روش است.

 

 

 

 

 

2

فرزندآوری برای شما اهمیت دارد و از هر روش درمانی برای رسیدن به ‌این مقصود استفاده می‌کنید.

 

 

 

 

 

3

زوجین ترجیح می‏دهند ناباروری را درمان کنند تا اینکه طلاق بگیرند یا زندگی بدون فرزند را بپذیرند.

 

 

 

 

 

4

تلقیح مصنوعی از نظر فقهی و حقوقی دارای اهمیت است و زوجین باید از تبعات این کار آگاه باشند.

 

 

 

 

 

۵

دیدگاه فقه نسبت به تلقیح مصنوعی متفاوت است و این اختلاف‌نظر در جواز (اجازة شرعی هر عملی) و حرام‌بودن آن یک چالش فقهی برای زوجین نابارور است.

 

 

 

 

 

۶

باوجود تکلیف زوجین به وفاداری، برخی از زوجین نابارور به تعهدات خود دربرابر یکدیگر پایبند نیستند.

 

 

 

 

 

۷

یکی از چالش‏های فقهی زوجین بحث محرمیت فرزندخوانده و طفل حاصل از اهداء جنین است.

 

 

 

 

 

۸

فرزندخوانده زوجین را با چالش‌های فقهی (مثل محرمیت، عدم ارث‌بری، گرفتن شناسنامه و غیره) روبه‌رو می‌کند.

 

 

 

 

 

۹

برخی از زوجین نابارور با طلاق یا فسخ نکاح (برهم زدن عقد ازدواج بدون صیغة طلاق) به زندگی مشترک خود خاتمه می‌دهند.

 

 

 

 

 

۱۰

برخی از زوجین نابارور با خرید نوزاد یا گرفتن آن از دیگران حس نیاز به فرزند را تأمین می‏کنند.

 

 

 

 

 

۱۱

ناشناس‌بودن صاحبان اسپرم، تخمک و جنین، می‏تواند در آینده باعث ازدواج خواهر و برادر با همدیگر شود و این چالشی  حقوقی است.

 

 

 

 

 

۱۲

 در صورت اثبات نازایی زن، ازدواج مجدد شوهر، راهکار مناسبی برای فرزند‌دار شدن است.

 

 

 

 

 

۱۳

قوانین بهزیستی در مواردی سختگیرانه است و این قوانین تمایل افراد را برای گرفتن فرزند از بهزیستی کم می‌کند.

 

 

 

 

 

۱۴

یکی از مشکلات زوجین نابارور سوء‌معاشرت (مانند توهین، خشونت، سرزنش) طرف مقابل است؛ ولی قانون از قربانی حمایت کافی نمی کند.

 

 

 

 

 

۱۵

اگر شوهر هزینه‏های درمان را نپردازد، قانون او را ملزم به چنین کاری نمی‏کند و این چالشی حقوقی میان زوجین نابارور است.

 

 

 

 

 

۱۶

وراث شرعی می‌توانند با آزمایش دی‌.ان.‌ای (DNA) نفی نسب (طفل، فرزند واقعی پدر یا مادر نیست) از کودک متولد از تلقیح مصنوعی کنند.

 

 

 

 

 

۱۷

قانون دربارة تلقیح مصنوعی، کم‌وکاستی‌های بی‌شماری دارد و این برای زوجین مسئله‌برانگیز است.

 

 

 

 

 

۱۸

از مهم‌ترین چالش‌های میان زوجین نابارور طلاق است.

 

 

 

 

 

۱۹

یکی از دغدغه‏های مهم زوجین نابارور اختلاف‌نظر فقها در اجازه یا عدم‌اجازه برای تلقیح مصنوعی است.

 

 

 

 

 

۲۰

خشونت میان زوجین نابارور، از چالش‏های حقوقی به شمار می‌رود.

 

 

 

 

 

۲۱

نقص قانون در اهداء گامت (اسپرم/تخمک) یکی از چالش‏های حقوقی زوجین است.

 

 

 

 

 

۲۲

چالش ارث و نسب طفل متولد از تلقیح مصنوعی، چالش‌برانگیزترین مسئله میان زوجین نابارور است.

 

 

 

 

 

۲۳

ناباروری باعث اختلاف‌نظر درزمینة هزینه‏های درمانی، انتقال اموال به نام یکدیگر و گرفتن فرزندخوانده می‏شود.

 

 

 

 

 

۲۴

محرمانه‌بودن صاحب گامت و جنین یکی از معضلات ناباروران در استفاده از روش تلقیح مصنوعی است.

 

 

 

 

 

۲۵

مواردی ازقبیل ازدواج مجدد مرد و خشونت و سردی روابط زناشویی باعث فروپاشی زندگی مشترک زوجین نابارور می‌شود.

 

 

 

 

 

۲۶

با وجود مشکلات اقتصادی، میزان طلاق در سال‌های اخیر به‌سبب مشکل ناباروری کم شده است.

 

 

 

 

 

۲۷

ناباروری باعث آسیب‏های فردی و اجتماعی می‏شود.

 

 

 

 

 

۲۸

تصمیم احساسی زوجین در استفاده از تلقیح مصنوعی برای باروری می‌تواند در آینده دردسرساز شود و بر روابط زوجین اثر بگذارد.

 

 

 

 

 

۲۹

یکی از معضلاتی که بر روابط زوجین تأثیر دارد، عدم امکان الزام طرف مقابل به درمان است.

 

 

 

 

 

۳۰

اگر محرمیت فرزندخوانده در نوزادی مرتفع نشود، در آینده بر روابط زوجین اثر منفی دارد.

 

 

 

 

 

۳۱

حرام‌بودن برخی از روش‏های تلقیح مصنوعی ازنظر برخی از فقها باعث اختلاف نظر زوجین در استفاده از آن‌ها می‏شود. این مسئله می‏تواند روابط زوجین را تحت‌تأثیر قرار دهد.

 

 

 

 

 

۳۲

انتقال بخشی از اموال به نفع فرزندخوانده بر روابط مالی زوجین تأثیر می‌گذارد.

 

 

 

 

 

۳۳

برخی از فقها برای رحم اجاره‌ای، اهداء گامت، شرط وجود علقه زوجیت (عقد ازدواج هرچند به‌صورت موقت) را میان صاحب نطفه و رحم در نظر گرفته‌اند. این شرط روابط زوجین را مخدوش می‌کند.

 

 

 

 

 

 

پرسشنامه شمارۀ دو سازگاری اسپانیر

در این پژوش از مقیاس سازگاری دو عضوی گراهام اسپانیر(که در سال ۱۹۷۶م   طراحی شده ) برای جمع‌آوری اطلاعات دربارة سازگاری زناشویی استفاده شد. زوج‌ها این پرسش‌نامه را پیش‌از اجرای آزمایش و پس‌از آن تکمیل کردند. این مقیاس یک ابزار ۳۱ سؤالی برای ارزیابی کیفیت رابطة زناشویی ازنظر زن یا شوهر یا هر دو نفری است که با هم زندگی می‏کنند. این ابزار برای دو هدف ساخته شده است. می‌توان با به دست آوردن کل نمرات، از این ابزار برای اندازه‌گیری رضایت کلی در رابطه‌ای صمیمانه استفاده کرد. تحلیل عاملی نشان می‌دهد که این مقیاس چهار بعد رابطه را می‏سنجد. این چهار بعد از این قرارند: رضایت دونفری، همبستگی دونفری، توافق دونفری و ابراز محبت.

بیشتر مردم در روابط خود اختلافاتی دارند. لطفاً درمقابل هریک از عبارات زیر، میزان توافق یا عدم توافق خود را با همسرتان با گزادرن عدد مناسب در مقابل آن مشخص کنید.

5= توافق دائم داریم

4= تقریباً توافق دائم داریم

3= گاهی توافق داریم

2= اغلب اختلاف داریم

1= تقریباً همیشه اختلاف داریم

0= همیشه اختلاف داریم

1. صرف درآمد و امور مالی خانواده

 

2. تفریحات و تجدید قوا

 

3. موضوعات و مسائل مذهبی

 

4. ابراز محبت

 

5. دوستان

 

6. روابط جنسی

 

7. رعایت عرف (رفتار صحیح یا مناسب)

 

8. فلسفة زندگی

 

9. طرز رفتار با والدین و خویشاوندان همسر

 

10. مقاصد و اهداف و چیزهای مهم

 

11. مدت‌زمان باهم‌بودن

 

12. اتخاذ تصمیمات مهم

 

13. انجام کارهای خانه

 

14. علایق و فعالیت‏های اوقات فراغت

 

15. تصمیمات تحصیلی و شغلی

 

 

لطفاً با استفاده از مقیاس نمره‌گذاری زیر مشخص کنید که هریک از موارد زیر چند وقت یک‌بار بین شما و همسرتان رخ می‏دهد.

1= همیشه

2= تقریباً همیشه

3= بیشتر اوقات

4= معمولاً

5= به‌ندرت

 

16. چند وقت یک‌بار به فکر طلاق و جدایی و پایان‌دادن به رابطة خود افتاده‌اید یا دربارة آن بحث کرده‌اید؟

 

17. چند وقت یک‌بار شما و همسرتان بعد از دعوا خانه را ترک کرده‌اید؟

 

18. کلاً چند وقت یک‌بار فکر کرده‌اید که همه چیز بین شما و همسرتان به‌خوبی می‏گذرد؟

 

 

19. آیا به همسر خود اعتماد و اطمینان دارید؟

 

20. آیا اتفاق افتاده است که از ازدواج خود متأسف باشید؟

 

21. چند وقت یک‌بار شما و همسرتان دعوا می‏کنید؟

 

22. چند وقت یک‌بار شما و همسرتان اعصاب یکدیگر را خرد می‏کنید؟

 

 

  1. همسر خود را می‏بوسید؟

هرروز          تقریباً هرروز       گاهی اوقات       به‌ندرت             هرگز

   4                   3                     2                  1                   0

  1. آیا شما و همسرتان علایق مشترک خارج از خانه دارید؟

درتمام‌موارد     دربیشترموارد     دربعضی‌موارد      درچندمورد      درهیچ‌مورد

4                   3                     2                  1                   0

موارد زیر هرچند وقت یک‌بار بین شما و همسرتان رخ می‏دهد؟

1= هرگز

2= کمتر از یکبار درماه

3= یک یا چندبار درماه

4= روزی یکبار

5= بیش از روزی یکبار

 

25. تبادل‌نظری جذاب و دلچسب

 

26. با هم خندیدن

 

27. به‌آرامی دربارة چیزی گفت‌وگوکردن

 

28. در یک پروژه یا برنامه همکاری‌کردن

 

 

برخی از مواردی که گاه باعث توافق یا اختلاف زن و شوهرها می‏شود، به قرار زیر است: آیا این‌ها در چند هفتة گذشته باعث اختلاف‌نظر یا مشکلاتی برای شما بوده است؟ لطفاً دور پاسخ «بله» یا «خیر» را دایره بکشید.

بله     خیر  29. حال وحوصلة رابطة جنسی را نداشتن

بله     خیر 30. ابراز عشق‌ومحبت نکردن

  1. موارد زیر نشان‌دهندة میزان شادکامی در رابطة شما است. نقطه وسط، یعنی خشنودی یا «شادکامی»، نشان‌دهندة میزان شادکامی در بیشتر روابط زناشویی است. لطفاً با درنظرگرفتن تمام جوانب، دور شماره‏ای که نشان‌دهندة میزان شادکامی شما است، دایره بکشید.

بسیار ناخشنود  نسبتاً ناخشنود   کمی ناخشنود   خشنود یا شادکام   خیلی شادکام   فوق‌العاده شادکام    عالی    0               1               2             3              4               5             6

 

  1. کدام‌یک از عبارات زیر بهترین توصیف برای احساس شما دربارة آینده رابطة شماست؟ لطفاً عبارت انتخابی خود را با کشیدن دایره دور شمارة جلوی آن مشخص کنید.

 

  1. مصرانه خواهان موفقیت رابطة خود هستیم و برای این موقعیت از هیچ تلاشی خسته و ناامید نمی‏شویم.
  2. خیلی دلم می‏خواهد رابطة ما موفق باشد و برای این موفقیت از هیچ تلاشی خسته و ناامید نمی‏شویم.
  3. خیلی دلم می‏خواهد رابطة ما موفق باشد و برای این موفقیت به سهم خود تلاش می‏کنم.
  4. خوب است رابطة ما موفق باشد؛ اما نمی‏توانم برای تداوم آن بیش‌ازاین تلاش کنم.
  5. خوب است رابطة ما موفق باشد؛ اما حاضر نیستم برای تداوم آن بیش‌ازاین تلاش کنم.

0. امکان موفقیت رابطة ما هرگز وجود ندارد و برای ادامة آن دیگر از من هیچ‌کاری ساخته نیست

مراجع

قرآن کریم(۱۳۹۶). مترجم محی الدین الهی قمشه‌ای. تهران: نورالثفلین.
 
پوراسماعیلی، فرخنده؛ و فاضلی عطار، زهرا (1394). ژنتیک، باروری و ناباروری. تهران: پاسارگاد.
جمعی از نویسندگان (1389). رساله دوازده مرجع. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
حجازی، الهه؛ نقیب، فرزانه (۱۳۹۲). تاملی بر هویت و تجربه زنان نابارور: سیری در دیدگاه‌های روانشناسی اجتماعی، مشاوره و روان درمانی. تهران : آوای نور.
حسنی، حمیده(۱۳۹۲). بررسی احکام کودکان خارج از رحم از نظر فقهی و حقوقی. (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران.
حلّى، ابومنصور جمال الدین حسن بن یوسف بن مطهر (1412 ق). منتهى المطلب فی تحقیق المذهب‌. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.‌
خامنه ای، علی(1424ق). أجوبه الاستفتائات (پاسخ به پرسش‌های شرعی). قم: دفتر معظم له.
خسروی، حسن (1394). حقوق اساسی (رشته مدیریت). تهران: انتشارات خرسندی.
خلیلیان، شیدا؛ رضائی، حلیمه (1399). «نگاهی گذرا بر ناباروری و شیوه‌های نوین باروری». نشریه آزمایشگاه و تشخیص، 12(49)، ص.53-46
خنجری علی‌آبادی، امین؛ سیفی علمی، یعقوب(1396). «بررسی فرزندخواندگی در فقه امامیه و حقوق». نشریه قانون یار، 1(1)، ص .33-11
دادخواه، نسترن؛  عسگری خانقاه، اصغر؛ باصری، علی؛ میراسکندری، فریبا (1399). فرهنگ رحم اجاره‌ای در جامعه ایرانی شهر تهران. نشریه مطالعات اجتماعی - روان شناختی زنان (مطالعات زنان)، 18(2)، ص111-152.
سعیدی، داود؛ فروزانفر، عبدالله (1401ق). »بازپژوهی ادلة تعدد همسر ازمنظر فراجنسیتی». دوفصلنامة علمی فقه و حقوق خانواده، 28(78)، ص 169-196.
سلطانیه، محمد(۱۳۹۵). اهداء جنین و قالب حقوقی آن. تهران: مجد.
شاکری گلپایگانی، طوبی؛ و مؤمن، رقیه سادات (1401). «ازدواج مجدّد زوج در فرآیند قانون‌گذاری ایران با رویکرد به فقه حکومتی و سیاست شرعی». دوفصلنامة علمی فقه و حقوق خانواده، 27(76)، ص 5-31.
شریفی اشکوری، الیاس (1388). فقرات فقهیه (جلد8 ). قم: بیت آیت الله الیاس شریفی اشکوری.
شلبی، محمد مصطفی (1382 ق). المدخل فی التعریف بالفقه الإسلامی وقواعد الملکیة والعقود فیه. مصر: مطبعة دار التألیف.
شین، جان (1366). پیشگیری و درمان نازایی (ناصر ناظم، حبیب الله ناطم، سعید ناطم مترجمان). تهران: بعثت.
صادقی مقدم، محمد حسن(1383). «مبانی فقهی و بایسته‏های قانون نحوة اهدای جنین به زوجین نابارور». نشریه نامه مفید، 10( 46) ، ص .60-31
صفایی، حسین (1397). مختصر حقوق خانواده. تهران: میزان.
طیبی، نعیمه؛ مرضیه اکبرزاده (1396). بررسی شیوع و علل خشونت در زنان نابارور،  دومین کنگره ملی روان شناسی و آسیب های روانی-اجتماعی چابهار.

عالمی، حسن (1392). فرزند خواندگی در اسلام. تهران: مجد.

عامریان (1395). نسب و حقوق مدنی طفل ناشی از اهدای نطفه و جنین در فقه امامیه و حقوق ایران (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
عامل جبعی، زین‌الدین بن علی(شهید ثانی) (1413 ق ). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام‌. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
عباسی شوازی، محمد جلال؛ نصرآباد، حجیه بی بی؛ بهجتی اردکانی، زهره؛ آحوندی، محمدمهدی (1385)، «دیدگاه زنان نابارور در مورد اهداء گامت». نشریه باروری و ناباروری، 7(2)، ص139-148.
عباسی مولید، حسین؛ قمرانی، امیر؛و فاتحی‌زاده، مریم‌السادات (1388). «آسیب‌شناسی زندگی زوج‏های نابارور ایرانی». فصلنامه علمی و پژوهشی طب و تزکیه، 17(72-73)، ص 8-20.
عباسی، محمود؛ رضایی، راحله (1391). «مطالعه تطبیقی اهدای جنین ازمنظر فقه و حقوق پزشکی». مجله حقوق پزشکی، 6(21)، ص11-33.
عرب خزایلی، عباس؛ مختاری، زهرا؛ حسینی مقدم؛ سید عسگری(۱۳۹۹). «شمول و عدم شمول احکام فقهی محارم و غیر محارم نسبت به فرزند متولد از روش های نوین بارداری». فصلنامه علمی فقه و مبانی حقوق اسلامی، 13(2)، ص113-126.
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1387). بررسی فقهی تلقیح مصنوعی. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).
فیض الهی، نجات (1389). اهدای جنین و دیگر روش‌های باروری کمکی در حقوق ایران. تهران: جنگل.
قادری، سلمان؛ حسینی، مریم (1394). فرزندخواندگی. تهران: آرون.
کرکی جیل عاملی، علی بن حسین عبدالعالی (1408 ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسّسه آل البیت لإحیاء التراث.
کلینی، شیخ ابوجعفر محمّد بن یعقوب بن اسحاق رازی( 1362). الکافی(جلد8). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
لنگرودی، جعفر (1387). مقدمه علم حقوق. تهران: گنج دانش.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى بن مقصود علی (1403 ق). بحارالأنوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
محمد بن مکی، شیخ شمس الدین(1410 ق). اللمعة الدمشقیة. بیروت: دار التراث- الدار الإسلامیة‌.
مشکینی، میرزا علی(1371).  اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها. قم: نشر الهادی.
مظفر، محمد رضا (1388). اصول الفقه. قم: بوستان کتاب.
مغنیه، محمد جواد( ۱۴۲۱ق). فقه الامام جعفر الصادق (ع)( جلد8). قم: موسسه انصاریان للطباعیه و النشر.
مکارم شیرازی، ناصر (1394). مشکلات مهم تلقیح مصنوعی. قم: انتشارات امام علی‌بن ابی‌طالب(ع).
مکارم شیرازی، ناصر؛ علیان‌نژاد، حمید(1389). احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی. قم: انتشارات امام علی‌بن ابی‌طالب(ع).
موسوی بجنوردی، سید محمد؛ زارع جبار، مرضیه (1388). «بررسی نسب کودکان ناشی از تلقیح مصنوعی با رویکردی بر نظر امام خمینی (س)». فصلنامه علمی پژوهشی متین، (45)، ص.40-21
نجفی، محمدحسین (1362). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نصیری، مصطفی؛ پوراسماعیلی، علی  (1390). «چالش‏های حقوقی رحم جایگزین». مجله مطالعات زنان،  5(1)، ص 66-75 .
نظری توکلی، سعید(1386). درآمدی بر مبانی حقوقی درمان ناباروری. مجله مطالعات زنان». مجله مطالعات زنان، (75)، ص175-223 .
هاشمی شاهرودی،سید محمود (جمعی از نویسندگان زیر نظر هاشمی شاهرودی) (1426 ق). فرهنگ فقه. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (علیهم السلام).
Fertil Steril Practice Committee of tAmerican Society for Reproductive Medicine. (2008). Definitions of infertility and recurrent pregnancy loss، Birmingham, Alabama: American Society for.
فقه و حقوق خانواده
دوره 29، شماره 80
اردیبهشت 1403
صفحه 135-177

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار