رویکرد فقهی ـ حقوقی به شرط تمکن زوجه از رابطة جنسی در تحقق احصان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائن، خراسان جنوبی، ایران

2 دانش‌آموخته دکتری فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، خراسان رضوی، ایران

3 مربی گروه فقه و حقوق، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

در آموزه‌­های شرعی برای زنا، مجازات­‌های مختلفی در نظر گرفته شده است که به‌ نظر می­‌رسد سنگین­‌ترین آن‌ها «رجم» باشد. البته اثبات رجم منوط‌به احراز وصف «احصان» است؛ بنابراین وجود چنین وصفی این ظرفیت را دارد که کیفر شخص بزهکار را از مجازات سبک­‌تر (یک‌صد ضربه شلاق)، به مجازات شدیدتر (رجم) تبدیل کند. در این بین، در فقه امامیه برای احراز احصان شروطی ذکرشده‌است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، استغنای فرد از ارتکاب رابطة نامشروع به‌جهت تمکن از همسر خویش است. مسئله‌ای که در این زمینه وجود دارد، این است که شماری از فقها، در احراز احصان زوج، تأکید کرده­اند که وی باید به­طور مستمر امکان کامجویی از همسر خویش را داشته‌باشد و با عدم چنین وصفی، احصان وی احراز نخواهد شد؛ لکن چنین حقی را برای زوجه نپذیرفته­‌اند. این دیدگاه در مادة 226 ق.م.ا (مصوب 1392) نیز به رسمیت شناخته‌شده‌است. مقالة حاضر در پژوهشی توصیفی‌ـ‌تحلیلی، ضمن تحلیل آرای فقیهان، چنین دیدگاهی را نقدوبررسی کرده‌است. رهاورد پژوهش حکایت از آن دارد که صرف حضور زوج، بدون‌اینکه همسر وی امکان کامجویی داشته باشد، در تحقق احصان کافی نیست و در ناحیة زوجه نیز همانند زوج، امکان کامجویی مستمر شرط است؛ ازاین‌رو، نباید دراین‌زمینه بین مرد و زن تفاوت قائل شد. باتوجه‌به این نکته، ضروری می­نماید رویکرد یادشدة قانونگذار نیز تغییر کند و بر تساوی زوجین در حق مقاربت مستمر، به‌صراحت در مادة 226 ق.م.ا تأکید شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Jurisprudence and Legal Approach on the Condition of the Wife's Possibility to have Sexual Intercourse for Obtaining Iḥsan

نویسندگان [English]

  • ALI MOHAMADIAN 1
  • Batoul Salahshour 2
  • E B 3
1 Assistant Professor of Jurisprudence and Islamic Law Department, Bozorgmehr University of Qaenat, Qaen, southern Khorasan, Iran
2 Ph. D in Jurisprudence and Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Khorasan Razavi, Iran
3 Instructor of Jurisprudence and Law Department, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In Shari'a teachings, various punishments have been considered for adultery, the most severe of which seems to be “stoning". Proof of stoning is contingent upon verification of “Iḥsan "; Therefore, the existence of Iḥsan can change the punishment of a criminal from a lesser punishment (a hundred lashes) to a more severe punishment (stoning). In Imamiyyah jurisprudence, there are some conditions for obtaining Iḥsan, one of the most important of which is that a person does not need to commit an illegitimate relationship because he or she is able to have sexual intercourse with his or her spouse. The challenge that exists in this context is that several jurists have stated that in order to verify Iḥsan for a man, he should have the continuous possibility of having sex with his wife, otherwise he is not subject to the punishment of stoning; but they have not accepted such a right for women. This view is also recognized in Article 226 of the Islamic Penal Code.  The present study, in a descriptive-analytical research, while analyzing the opinions of jurists, has criticized and measured such a view. The results of the research indicate that the mere presence of the husband, without his wife having the possibility of sexual intercourse, is not enough for the wife's Iḥsan, and about women, as about men, the possibility of continuous sexual intercourse with their spouse is a condition and there should be no difference between men and women in this area. Therefore, it is necessary to change the above-mentioned approach of the legislator and the equality of couples in right to continuous sexual intercourse should be explicitly emphasized in Article 226.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Adultery
  • Iḥsan
  • the possibility of sexual intercourse
  • stoning
  • Sexual rights

مراجع

ابن‌ ابى عقیل عمانی، حسن بن على (بی­تا). مجموعه فتاوى. قم: بی­جا.
ابن‌اثیر، مبارک بن محمد (بی­تا). النهایة. قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان.
ابن‌ادریس، محمد بن احمد (1410 ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ابن‌بابویه، محمّد بن على (1415 ق). المقنع. قم: مؤسسه امام هادى (ع).
ابن‌براج، عبدالعزیز بن نحریر (1406 ق). المهذّب. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ابن‌حمزه، محمد بن على (1408 ق). الوسیلة. قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى.
‏ابن‌رشد، محمّد بن رشد (1403 ق). بدایة المجتهد ونهایة المقتصد. بیروت: دار المعرفة.
ابن‌زهره، حمزه بن على (1407 ق). غنیة النزوع. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
ابن‌فهد حلّی، احمد بن محمد (1407 ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ابن‌قدامه، عبد اللّه بن احمد (1404 ق). المغنى (همراه با شرح الکبیر). بیروت: دار احیاء التراث العربى.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414 ق). لسان العرب (احمد فارس صاحب الجوائب،‌ به‌کوشش). بیروت: دار الفکر.
ابوجیب، سعدی (1408 ق). القاموس الفقهی لغة وإصطلاحاً. دمشق: دار الفکر.
اشتهاردى، على پناه (1417 ق). مدارک العروة. تهران: دار الأسوه.
اصفهانى، ابوالحسن (1393). وسیلة النجاة (مع حواشی الگلپایگانی). قم: چاپخانه مهر.
ایزدی، نرگس؛ و مهدوی کنی، صدیقه (1399). دادرسی افتراقی زنان بزهکار از دیدگاه اسلام با نگاهی به جرم‌شناسی فمینیستی. فقه و حقوق خانواده، 25(73)، ص 49-74.
ایروانى، باقر (1427 ق). دروس تمهیدیة فی الفقه الإستدلالی على المذهب الجعفری. قم: مؤسسة الفقه.
بحرانى، یوسف بن احمد (1405 ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة . قم: دفتر انتشارات اسلامى.
بیهقی نیشابوری کیدرى، محمد بن حسین (1416 ق). إصباح الشیعة بمصباح الشریعة. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
تبریزی، جواد (1417 ق). أسس الحدود والتعزیرات. قم: دفتر مؤلف.
ج‍رج‍ان‍ی‌، اب‍وال‍ف‍ت‍ح‌ ب‍ن‌ م‍خ‍دوم‌ (1404 ق). تفسیر شاهى. تهران: نوید.
جمعی از پژوهشگران (1426 ق). فرهنگ فقه. قم: مؤسسه دائرة ‏المعارف فقه اسلامى.
جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410 ق). الصحاح. بیروت: دار العلم للملایین.
حر عاملى، محمد بن حسن (1409 ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسه آل­البیت (ع).
خلیل بن احمد (1410 ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
خمینى، روح الله (1418 ق). تحریرالوسیلة. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
خوئی، ابوالقاسم (1422 ق). مبانی تکملة المنهاج. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن. لبنان: دار العلم والدار الشامیة.
راوندى، سعید بن عبد اللّف (1405 ق).  فقه القرآن. قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى.
روحانی، محمد صادق (1429 ق). منهاج الصالحین (مصطفی محمد مصری عاملی، محقق). قم: الاجتهاد.
زراعت، عباس (1393). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی (بخش حدود). تهران: انتشارات جنگل.
ساریخانی، عادل (1396). فلسفه احصان در جرایم جنسی مستوجب حد با محوریت قانون مجازات اسلامی سال 1392. پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، 13(48)، ص 81-100.
سبزواری، عبدالأعلی (1413 ق). مهذّب الأحکام. قم: مؤسسة المنار.
شامبیاتی، هوشنگ (1393). حقوق جزای اختصاصی (جرایم علیه اشخاص) براساس قانون جدید. تهران: مجد.
شهید اول، محمد بن مکی (1414 ق). غایة المراد. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
شهید اول، محمد بن مکی (1410 ق). اللمعة الدمشقیة. بیروت: دار التراث.
شهید ثانی، زین الدین بن على (1414 ق). حاشیة الإرشاد. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
شهید ثانی، زین الدین بن على (1410 ق). الروضة البهیة. قم: کتابفروشى داورى.
شهید ثانی، زین الدین بن على (1413 ق). مسالک الأفهام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
شیخ بهائی، محمد بن حسین (1429 ق). جامع عباسى و تکمیل آن. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ص‍اح‍ب‌ ج‍واه‍ر، م‍ح‍م‍دح‍س‍ن‌ ب‍ن‌ ب‍اق‍ر (1404 ق). جواهر الکلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طب‍اطب‍ائ‍ی‌ ک‍رب‍لائ‍ی‌، ع‍ل‍ی ‌ب‍ن‌ م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی ‌(1418 ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسه آل البیت.
طبرسی، فضل بن حسن (1410 ق). المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف‌. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
طریحى، فخرالدین بن محمّد (1416 ق). مجمع­البحرین. تهران: کتابفروشى مرتضوى.
طوسی، محمد بن حسن (1400 ق). النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی. بیروت: دار الکتاب العربی.
طوسی، محمد بن حسن (1407 ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
علامه حلّى، حسن بن یوسف (1410 ق). إرشاد الأذهان. قم: انتشارات اسلامى.
علامه حلّى، حسن بن یوسف (1420 ق). تحریر­الأحکام. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
علامه حلّى، حسن بن یوسف (1414 ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسه آل البیت(ع).
علامه حلّى، حسن بن یوسف (1421 ق). تلخیص المرام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
علامه حلّى، حسن بن یوسف (1413 ق الف). قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
علامه حلّى، حسن بن یوسف (1413 ق ب). مختلف الشیعة. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
فاضل آبى، حسن بن ابى طالب (1417 ق). کشف الرموز. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
فاضل جواد، جواد بن سعد (1365). مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام. تهران: مرتضوی.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1404 ق). التنقیح الرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى.
فاضل مقداد، مقداد بن عبداللّه (1425 ق). کنز العرفان فی فقه القرآن. قم: مرتضوى.
فاضل هندى، محمد بن حسن (1416ق). کشف اللثام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
قرشى، على اکبر (1412 ق). قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407 ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
گلپایگانى، محمدرضا (1412 ق). الدر المنضود فی أحکام الحدود. قم: دار القرآن.
گلپایگانى، محمدرضا (1409 ق). مجمع المسائل. قم: دارالقرآن الکریم.
لامع، زهرا؛ و فلاح تفتی، فاطمه (1402 ش). رویکردی بر جایگاه «غیرت ناموسی» در سایة آموزه‌‏های فقه و حقوق ایران. دوفصلنامه علمی فقه و حقوق خانواده، 28(78)، ص 139-167.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى (1406ق). ملاذ الأخیار. قم: انتشارات کتابخانه آیت­الله ‏مرعشى.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1408 ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام. قم: اسماعیلیان.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1418 ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة‌. قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
محقق حلی، جعفر بن حسن (1412 ق). نکت النهایة- النهایة ونکتها‌. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
محقق داماد، مصطفى (1406 ق). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
مرتضی زبیدى، محمد بن محمد (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: ‏دارالفکر.
مرعشى، شهاب­الدین (1406 ق). منهاج المؤمنین. قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى.
مرعشى شوشترى، محمد حسن (1427 ق). دیدگاه‌هاى نو در حقوق. تهران: میزان.
مشکینى اردبیلی، على (1392). مصطلحات الفقه. قم: دار الحدیث.
مصطفوى، حسن (1402 ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. قم: مرکز الکتاب للترجمة والنشر.
مغنیه، محمد جواد (1421 ق). فقه الإمام الصادق. قم: مؤسسه انصاریان.
مفید، محمد بن محمد (1گ413 ق). أحکام النساء. قم: کنگرة جهانى هزارة ‏شیخ مفید.
مقدس اردبیلى، احمد بن محمد (1403 ق). مجمع الفائدة والبرهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
مکارم شیرازى، ناصر (1418 ق). أنوار الفقاهةـ‌کتاب الحدود و التعزیرات. قم: مدرسه امام علی (ع). ‏‏
منتظری، حسینعلى (بی­تا). کتاب الحدود. قم: انتشارات دار الفکر. 
منتظری، حسینعلى (1409 ق). مبانى فقهى حکومت اسلامى. قم: مؤسسه کیهان.
منتظری، حسینعلى (1429 ق). مجازات‌هاى اسلامى و حقوق بشر. قم: ارغوان دانش.
موسوى اردبیلى، عبدالکریم (1427 ق). فقه الحدود و التعزیرات. قم: دانشگاه مفید.
‏موسوی بجنوردى، محمد (1401 ق). قواعد فقهیة. تهران: مؤسسه عروج.
وحید خراسانى، حسین (1428 ق). منهاج الصالحین. قم: مدرسه امام باقر (ع).
فقه و حقوق خانواده
دوره 29، شماره 80
اردیبهشت 1403
صفحه 237-259

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار