واکاوی فقهی حقوقی شمول حکم پرداخت متعۀ طلاق به زنان مطلقه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد تفسیر اثری دانشگاه اصفهان. اصفهان. ایران

چکیده

متعۀ طلاق نهادی مالی است که نظام قانونگذاری اسلام در هنگام طلاق برای زن مطلقه به‌عنوان هدیه وضع کرده است. اساسی‌ترین سؤال در موضوع متعۀ طلاق این است که متعلَق حکم، مطلق مطلقه است یا قِسم خاصی از آن؟ این مقاله خلاف فتوای مشهور فقها که حکم متعه را فقط برای مفوضۀ غیرمدخوله واجب می‌دانند، پرداخت آن را برای عموم مطلقات واجب می‌شمارد؛ ازاین‌رو پژوهش حاضر با روش تحلیلی ـ انتقادی ازطرفی به تضعیف ادلۀ افرادی می‌پردازد که قائل به انحصار پرداخت متعه در یک قشر خاص از مطلقات هستند و ازطرف‌دیگر به طرح دیدگاهی مقابل دیدگاه مشهور اشاره دارد که قائل به وجوب پرداخت متعه به کلیۀ مطلقات است و در تلاش است دیدگاه خود را به کمک ادلۀ فقهی محکم ازجمله آیات، روایات، سیرۀ پیشوایان دینی و عقل به اثبات رساند. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد متعۀ طلاق به‌صورت مطلق می‌تواند واجب باشد و آثار فقهی حقوقی چندی نیز بر آن مترتب شود که از مهم‌ترین آن‌ها پایین آمدن مبلغ مهریه است و درنهایت با اثبات پشتوانۀ فقهی محکم جهت احقاق حقوق مالی زنان مطلقه در شرع مقدس اسلام و باوجود ادلۀ حقوقی موجود در قانون حمایت خانواده در نظام جمهوری اسلامی، ایجاد نهادی جدید را به نام «متعۀ طلاق» در قانون مدنی کشور در بخش قانون حمایت خانواده پیشنهاد می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Legal and Jurisprudential Analysis of the Applicability of the Rule Concerning the Payment of Muta'a of Divorce to divorced women

نویسندگان [English]

  • Hamze ali Bahrami 1
  • Mehrosadat Mahmoudian 2
1 Associate Professor, Department of Islamic Studies, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Master’s degree graduate in Textual Interpretation, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

“Muta'a of divorce” is a financial institution that the Islamic law system has established as a gift for divorced women. The most fundamental question in the issue of Muta'a of divorce is whether this applies to all divorced women or a specific group. This article argues, contrary to the common Fatwa that only obligates Mut’a for divorced virgin women without dowry, that its payment should be obligatory for all divorced women. Therefore, this research uses a critical analytical method to weaken the arguments of those who believe the payment of Mut’a should be limited to a specific group and, on the other hand, it proposes a view that it should be paid to all divorced women, supporting this view with jurisprudential evidence such as verses, narrations, the conduct of religious leaders, and reason. The findings suggest that Muta'a of divorce can be absolutely obligatory, with legal and jurisprudential consequences, including potentially lower dowries. Ultimately, the article proposes establishing a new institution called “Muta'a of divorce” in the family protection section of the country’s civil law, based on strong jurisprudential support for securing the financial rights of divorced women in Islamic law and existing legal evidence in the Family Protection Law in the Islamic Republic system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Matā
  • The Muta'a of divorce
  • divorced woman
  • Mofavazat'beze
  • divorced virgin woman
  • Verse 241 of Surah Al-Baqarah
  • dowry
قرآن کریم.
ابن بابویه، محمد بن علی (1413 ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابوالفتوح رازى، حسین بن على‌‌ (1408 ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن‌‌ (محمد مهدى ناصح و محمد جعفر یاحقى، مصحح). مشهد: آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى.
ابهری، حمید؛ طالقان غفاری، مهدی؛ ایوبی، ستاره؛ و نعمتی، احسان (1401 ش). واکاوی فقهی حقوقی نهاد نحله در پرتو رویه قضایی کشور ایران. فصلنامه فقه و حقوق نوین، 3 (9)، 7-28.
احمدیه، مریم (1383). حق اجرت‌المثل و نحله در یک بررسی حقوقی. فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان، 25، ص 292-319.
امین اصفهانی، سیده نصرت بیگم (بی‌تا). مخزن العرفان. اصفهان: کتابفروشی ثقفی.
بحرانی، یوسف بن احمد (1423 ق). الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة. بیروت: دار الأضواء.
بروجردی، حسین (1380 ق). جامع أحادیث الشیعة فی أحکام الشریعة. تهران: مطبعة المساحة.
بیدی، خدیجه (1393). مفهومشناسی متاع مطلقه (مهرالمتعه)، گستره و احکام آن ازمنظر فقه شیعه و اهل سنت (پایان نامه کارشناسی ارشد). قابل‌بازیابی از گنج. پایگاه اطلاعات علمی ایران (ایرانداک ش. http://ganj.irandoc.ac.ir/articles/691297).
توکلی، محمدمهدی (1362). آموزش جامع حقوق مدنی. تهران: مکتوب آخر.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد (بی‌تا). فقه ‌اللغة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
جوادی آملی، عبدالله (1397). تفسیر تسنیم. قم: مرکز نشر اسراء.
حبیبی تبار، جواد (1380). گامبه‌گام با حقوق خانواده. تهران: خرم.
حر عاملی، محمد بن حسن (1412 ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسه آل ‌البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
خاتونی، زهرا؛ و همتی حاجی پیرلو، ناهید (1400 ش). محدودۀ اجرای مفاد قاعدۀ احترام در مقررات قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱. پنجمین کنفرانس بین‌المللی مطالعات جهانی در علوم انسانی، مدیریت و کارآفرینی (شناسۀ ملی CNCCONF05_011، https://civilica.com/doc/1448798)
خمینى، روح‌اللّه (1407 ق). تحریر الوسیلة. طهران: مکتبه اعتماد الکاظمینی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن (صفوان عدنان داوودی، به کوشش). بیروت: دارالشامیه؛ دمشق: دارالقلم.
رحیمی، مرتضی؛ و پورمولا، محمدهاشم (1394). متعۀ طلاق در مذاهب فقهی اسلامی. دوفصلنامه فقه مقارن، 3 (5)، 133-155.
رضایی، شاهین؛ کریمی، عباس؛ تقی‌زاده، ابراهیم؛ و پورسعید، رامین (1402). سوءاستفاده از حقوق خانوادگی در روابط زوجین. دوفصلنامه فقه و حقوق و خانواده، انتشار آنلاین 14 آبان مقالات آماده انتشار..
زمخشرى، محمود بن عمر (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل (جلد1، مصطفى حسین احمد، مصحح). لبنان- بیروت‌‌: دارالکتاب العربی‌‌.
شبیری زنجانی، موسی (1383). تقریرات درس حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی (کتاب نکاح). قم: مؤسسه پژوهشی رای‌ پرداز، (کتابخانه نور، کد کنگره ‌‌/‌‌ش‌‌2‌‌ک‌‌2 189/1 BP، https://noo.rs/x8BO2).
شهید ثانی، زین الدین بن علی (1413ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: کتابفروشی داوری.
صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صادقی تهرانی، محمد (1406 ق). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن والسنة. قم: نشر فرهنگ اسلامی.
طباطبائى، محمدحسین (1374). ترجمه تفسیر المیزان (محمد باقر موسوى، مترجم). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى‌‌.
طبرسى، فضل بن حسن‌‌ (بی‌تا). ترجمه تفسیر مجمع البیان‌‌ (حسین نورى همدانى، مترجم). ‌‌تهران: نشر فراهانی.
طبرسى، فضل بن حسن‌‌ (1415 ق). مجمع البیان‌‌ (لجنة من العلماء، به‌ کوشش). ‌‌بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، محمد بن حسن (1413 ق). التبیان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1407 ق الف). التهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن (1407ق ب). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عظیم‌زاده اردبیلی، فائزه (1387). مبانی حسن معاشرت به معروف در نظام حقوقی خانواده از منظر قرآن کریم. دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده، 13 (48)، 5-27.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1420 ق). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
علامه حلی، حسن بن یوسف (1418 ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
علم‌الهدی، علی بن حسین (1417 ق). المسائل الناصریات. تهران: رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیة‌.‌
فاضل جواد، جواد بن سعید (1365). مسالک الأفهام إلى آیات الاحکام. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
فرامرز قراملکی، احد (1395). روش شناسی مطالعات دینی. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
فضل‌الله، محمد حسین (1419 ق). من وحی القرآن. بیروت: دارالملاک.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1415ق). تفسیر الصافی. تهران: مکتب الصدر.
کاشانی، فتح‌‌الله بن شکرالله‌‌ (1379). منهج الصادقین فی إلزام المخالفین‌‌. تهران: کتابفروشى اسلامیه.
کاشف الغطاء، حسن بن جعفر (1412 ق). أنوار الفقاهة (کتاب النکاح). نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
کاظمی، زهره؛ و میرخانی، عزت السادات (1389 الف). جایگاه متعۀ طلاق در نظام قانون گذاری اسلامی (پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
کاظمی، زهره؛ و میرخانی، عزت السادات (1389 ب). متعه الطلاق بررسی مبانی فقهی بند ب تبصره 6 ماده واحده اصلاح مقررات طلاق. فصلنامه علمی مطالعات اجتماعی روان شناختی زنان، 8 (3)، ص 141-158.
کلینى، محمد بن یعقوب (1411 ق). اصول الکافی. بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
محمدی، مرتضی (1383). طلاق و سهم زن از زندگی مشترک بررسی تبصره 6 مادة اصلاحی مقررات مربوط به طلاق. دوفصلنامه نامه مفید، 10 (43)، ص 31-60.
محمدی‌فرد، بشری؛ جعفری، سارا؛ و میرزمانی، امین (1403 ش). رویکردی بر مسائل و ضرورت‌های حقوق مالی زنان شاغل درپرتو آموزه‌های فقهی و حقوق ایران. دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده، 29 (81)، ص 295-322.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1363). بحار الأنوار. تهران: اسلامیة.
محمودی، ایمن (1401 ش). متعۀ طلاق در مذاهب اربعه (پایان نامه کارشناسی ارشد). قابل‌بازیابی از گنج. پایگاه اطلاعات علمی ایران (ایرانداک ش.
https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/ 326b28aa138f0be66b9923141659a98d).
مصطفوی، محمد کاظم (1412 ق). مائة قاعدة فقهیة‌. قم: مؤسسه النشرالاسلامی التابعه للجماعه المدرسین.
مکارم شیرازى، ناصر و دیگران (1371). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
موسوى خوانسارى، احمد (1405 ق). جامِعُ الْمَدارک فی شَرحِ الْمُختَصَرِ النّافع. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
مهاجری، مریم؛ و موسوی، احمدرضا (1399). بررسی فقهی نهاد حقوقی نحله در نظام حقوقی ایران. دوفصلنامه مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده، 3 (5)، ص 99-118.
مهریزی، مهدی (1387). متعة الطلاق. الهیات و حقوق، 8 (1)، ص 65-84.
میرکمال، سیدعلیرضا؛ و کاظمی، مهدی (1396). تبیین قاعدۀ «لامهر لبغی» در نظام حقوقی ایران. دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده، 22 (66)، ص 73-98.
نوری، حسین بن محمدتقی (1411ق). مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل. بیروت: مؤسسه آل البیت لإحیاء الثراث.
https://www.behzisti.ir/news/106523
‌‌‌‌‌‌‌‌