چالش های حقوقی تابعیت فرزند حاصل ازدواج زن ایرانی و مرد غیرایرانی با تأکید بر مقرره اصلاحی سال 1398

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش ‏آموخته کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه شیراز، فارس، ایران

2 استادیار گروه حقوق خصوصی و اسلامی دانشگاه شیراز، فارس، ایران.

10.30497/flj.2024.77286

چکیده

اعطای تابعیت از طریق نسب مادری در نظام حقوقی ایران چالش‌­هایی در رابطه با تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی دارد. درسال 1398 ماده واحده­ای برای پوشش کاستی­‌های قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی مصوب سال 1385 تصویب شد. این امر نه‌­تنها راه‏گشا نبود، بلکه مسأله را پیچیده‌­تر کرد. یکی از چالش­ها، کفایت ازدواج شرعی به­‌جای مجوز از دولت (ماده 1060 قانون مدنی) برای اعطای تابعیت می­باشد که تبعات جبران­‌ناپذیری به­خصوص برای زن ایرانی ایجاد می­کند. هم­چنین، علی­رغم اکتسابی دانستن تابعیت، اعطای تابعیت ایجابی بوده و باعث ایجاد وضعیت تابعیت مضاعف شده ­است. نوشتار حاضر با بررسی توصیفی ـ تحلیلی به این نتیجه می­رسد گرچه ممکن است اعطای تابعیت به این کودکان، گامی مثبت جهت کاهش آسیب­ها و مشکلات آن­ها باشد و برای افراد فاقد شناسنامه که هویتی دوگانه دارند، راه‏گشا باشد؛ اما به­دلیل عدم اطلاع­رسانی مناسب و عدم شفافیت، چالش­های بسیاری در این زمینه وجود دارد؛ و با توجه­ به مهاجرت­های پنهانی و بی­برنامه­ موجود، مسأله را با تهدیدهای امنیتی و سیاسی روبه­‌رو می­سازد؛ حجم وسیع مهاجرت به ایران نیز موضوع را از حالت عادی به امنیتی و سیاسی تبدیل کرده است. روند صدور شناسنامه با کندی قابل ملاحظه­ مرحله استعلامات نهاد امنیتی، روبه­ رو است؛ اما با وجود این، امکان کاهش نهادهای تصمیم‌­گیری وجود ندارد و این عدم امکان، ناشی از مسایل امنیتی است. بنابراین ایران باید ‌و فعالانه‌­تر به این موضوع ورود، و تهدیدها را تبدیل به فرصت نماید و رویکرد در اعطای تابعیت به ­صورت یک جانبه نباشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Legal Challenges of the Citizenship of the Child Born of the Marriage of an Iranian Woman and a Non-Iranian Man with Emphasis on the Amendment Regulation of 1398s

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Faraji 1
  • Haniyeh Zakerinia 2
1 MSc. of Private Law, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 Assistant Professor Department of Private and Islamic Law, Faculty of Law and Political Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

Granting citizenship through the Iranian legal system has challenges in relationship with citizenship of children born from the marriage of Iranian women to foreign men. In 2018, an article was approved to cover the shortcomings of the law on determining the citizenship of children born from Iranian women to foreign men approved in 2006. This not only did not open the way but made the problem more complicated. One of the challenges is the sufficiency of Sharia marriage instead of permission from the government (Article 1060 of the Civil Code) for granting citizenship, which creates irreparable consequences, especially for Iranian women. Also, despite considering this fact that the citizenship to be acquired, granting citizenship has been positive and has created a situation of dual citizenship. The present article, through a descriptive-analytical study, is concluded that although it is possible that granting citizenship to these children is a positive step to reduce their injuries and problems, and it is good for people without birth certificates who have dual identity; But due to lack of proper information and lack of transparency, there are many challenges in this field; Also, due to the existing secret and unplanned migrations, the issue faces security and political threats. The large volume of immigration to Iran has also turned the issue from normal to security and political. The process of issuing a birth certificate is faced with a considerable delay in the security institution's inquiry stage. Still, due to security issues, it is impossible to reduce decision-making institutions. Therefore, Iran should enter this issue more consciously and actively, and turn threats into opportunities, and the approach to granting citizenship should not be unilateral.

کلیدواژه‌ها [English]

  • acquired citizenship
  • citizenship
  • foreign father
  • inherent citizenship
  • Iranian mother
  • maternal lineage
ابراهیمی، نصرالله (1383). حقوق بین الملل خصوصی. تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
ارفع­نیا، بهشید (1369). حقوق بین الملل خصوصی. جلد اول، تهران: انتشارات بهتاب، چاپ دوم.
اسدی، لیلا سادات (1387). «حق کودک بر هویت». دوفصلنامه علمی-ترویجی فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، 13(49)، ص26ـ46.
اسدی­نژاد، سیدمحمد؛ رستمی چلکاسری، عباداله؛ مرادی، فاطمه (1394). «حق آموزش و تربیت کودک در قوانین ایران و اسناد حقوق بشر». دوفصلنامه علمی-ترویجی فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، سال 20(62)، صص173ـ195.
اسکینی، ربیعا (1384)، حقوق تجارت، شرکت­های تجاری. جلد1، تهران: انتشارات سمت.
اقتداری، صدیقه (1399). «تابعیت اطفال ناشی از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی با تأکید بر قانون جدید مصوب 1398». پایان­نامه کارشناسی ارشد، به­راهنمایی مریم افشاری، دانشگاه آزاد اسلامی دماوند.
امینی، مهدی، امینی، زهرا (1398)، «تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی». حقوق خصوصی، 16(2)، صص435ـ462.
ایمانی نائینی، محسن، صادقی، محمود، عبدی، فاطمه (1390). «بررسی امکان گسترش حمایت­های حقوقی در مورد ازدواج زنان با اتباع غیرایرانی». مجله مطالعات راهبردی زنان، 4(54)، ص91ـ134.
آیین­نامه اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی مصوب1399
آیین­نامه صدور پروانه زناشویی بانوان ایرانی با اتباع بیگانه غیرایرانی مصوب 6/7/1345
بالازاده، زهره (1383). حقوق بین الملل خصوصی و مقررات ایران در زمینه تابعیت، اقامتگاه و وضعیت بیگانگان.
تهران: نشر مردم سالاری، چاپ اول.
بیات، زهرا (1395). «بررسی وضعیت حقوقی اتباع افغانی در ایران و تعیین تکلیف همسر ایرانی و فرزندانشان». پایان­نامه کارشناسی ارشد، به­راهنمایی صالح خدری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد صفادشت.
تدین، عباس، یوسفی، مجید (1387). «تأثیر ازدواج مرد خارجی و زن ایرانی بر تابعیت فرزندان». مطالعات راهبردی زنان، 10(40)، ص 157-195.
تقی­نژاد، علی؛ غمامی، سیدمحمدمهدی؛ عزیزی، حسین (1399). «بایسته­های تقنینی سیاستگذاری جمعیتی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران». دوفصلنامۀ علمی فقه و حقوق خانواده، 25 (72)، ص25ـ47.
توسلی نائینی، منوچهر (1383). «اصل وحدت تابعیت زوجین در حقوق ایران». مجله حقوق خصوصی، 2(7)، ص 103-116
توسلی نائینی، منوچهر (1390). «تأملی بر وضعیت کودکان حاصل از ازدواج مردان خارجی با زنان ایرانی با نگاهی به کنوانسیون حقوق کودک 1989». مجله پژوهشنامه حقوق کیفری، 2(1)، ص 27-58.
توسلی نائینی، منوچهر، افضلی، عبدالواحد (1392). «تحولات حقوقی قانون تابعیت افغانستان در زمینه ازدواج با بیگانگان در مقایسه با قانون تابعیت ایران». فصلنامه حقوق خصوصی، 2(2)، ص 9-22.
جاهد، مائده (1397)، بررسی تطبیقی حق انتقال تابعیت مادر به فرزند در فقه امامیه و نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، پایان­نامه کارشناسی ارشد، به­راهنمایی احمدرضا توحیدی، دانشکده اصول دین، مرکز قم.
چاچ، سعید؛ عبدی­پورفرد، ابراهیم (1398). «نابرابری بین پدر و مادر ایرانی در انتقال تابعیت به فرزندان». مطالعات حقوق تطبیقی، 10(1)، ص 261-278.
دمرچیلی، محمد، حاتمی، علی و قرائی، محسن (1381)، قانون تجارت در نظم حقوق کنونی، انتشارات میثاق عدالت.
رهنما، حسن، کارشناس حقوقی اداره ثبت احوال، تاریخ مصاحبه: 8/4/1401.
رئیسی، پریناز (1386). «بررسی تطبیقی تابعیت زن در نظام­های حقوقی ایران، بریتانیا و فرانسه». پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
زارعی، حمید (1398). «مطالعه تطبیقی اثر ازدواج با بیگانگان بر تابعیت فرزندان در حقوق ایران و فرانسه». دومین کنگره بین­المللی نوآوری و تحقیق در علوم انسانی و اسلامی، تهران.
سلجوقی، محمود (1391). بایسته­های حقوق بین الملل خصوصی، تهران: میزان، چاپ سیزدهم.
سلمان­پور، سارا، «وضعیت کودکان حاصل از ازدواج مردان خارجی با زنان ایرانی با نگاهی به کنوانسیون حقوق کودک 1989». پایان­نامه کارشناسی ارشد، به­راهنمایی عباس زمانی، دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت، دانشکده علوم پایه.
شاه­حیدر، عبدالکریم، سلیقه، محمدجعفر (1395). تأثیر مهاجرت بر رابطه مجرمانه، اولین همایش ملی یافته­های نوین در علوم انسانی و امنیت اجتماعی، تهران: پژوهشکده مطالعات حقوقی ایران و جهان.
طرح اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی مصوب 2/7/1398-مرداد1402.
عابدین، حسین (1378). «ابعاد حقوقی ازدواج با اتباع خارجی». مجله مجلس و راهبرد، 7(28)، ص 333- 352.
عباسی، عاطفه، بداغی، فاطمه (1388). «حق تابعیت اطفال حاصل از ازدواج زنان ایرانی و مردان خارجی». مجله فقه و حقوق خانواده، 14(51)، ص 86-105.
عزیزی، ستار، حاجی­عزیزی، بیژن (1390). «بررسی جایگاه مادر ایرانی در انتقال تابعیت به طفل: نقدی بر ماده 976 قانون مدنی ایران و ماده واحده سال 1385». مجله تحقیقات حقوقی، 14(56)، ص 333-370.
عزیزی، ستار، حاجی­عزیزی، بیژن (1390). تابعیت در حقوق ایران و بین­الملل. همدان: دانشگاه بوعلی سینا، چاپ اول.
غلامی، عبدالله، معاونت مدیر کل اداره اتباع و امور مهاجرین خارجی، تاریخ­های مصاحبه: 8/4/1401، 29/4/1401 و 4/5/1401.
کاظمی، خدیجه (1394). «بررسی قواعد مربوط به تابعیت زنان و کودکان در حقوق ایران». پایان­نامه کارشناسی ارشد، به­راهنمایی رضا نیکخواه سرنقی و محمدحسن جوادی، دانشگاه ارومیه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
محمد نبی، حسین (1382). حقوق ایران و اتباع خارجه، چاپ اول، تهران: نشر کشاورز.
ملکی، محبوبه؛ نیکومنش، امرالله؛ عظیمی گرگانی، هادی (1401). «مبانی فقهی تشریفات ثبت رسمی ازدواج و طلاق با تأکید بر قاعدة «نفی اختلال در نظام». دوفصلنامۀ علمی فقه و حقوق خانواده، 27(77)، ص205ـ225.
موسوی، سیدنقی؛ نادرعلی، یاسر (1401) «بازخوانی قلمروی ولایت مادر در فقه اسلامی». دوفصلنامۀ علمی فقه و حقوق خانواده، 27(77)، ص283ـ297.
مهدی­پور، سیده فاطمه، سبحانی، مهدی و مقصودی پاشاکی، رضا (1400). «نقد و بررسی شرایط و آثار قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی مصوب 1398». نشریه علمی مطالعات حقوقی تطبیقی معاصر، (23)، ص111ـ134.
نصیری، محمد (1384). حقوق بین الملل خصوصی. تهران: مؤسسه انتشارات آگاه، چاپ دوازدهم.
نظیف، مجتبی (1391). بایسته­های حقوق بین الملل خصوصی. مؤسسه انتشارات دادگستر، چاپ اول.
نورایی، فروزان و غضنفری، هنگامه (1396). شرایط اعطای تابعیت به فرزند از طریق مادر با نگاهی به حقوق ایران، افغانستان و تاجیکستان. کنگره بین­المللی حقوق.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
قانون اصلاح قانون تعیین تکلیف فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی (ماده واحده) مصوب 1398.
قانون تابعیت مصوب 16 شهریور 1308.
قانون تابعیت ج.ا. افغانستان، ۲9 حوت 1370.
قانون تعیین تکلیف فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی2/7/1385.
قانون تشکیل سازمان ملی مهاجرت مصوب 22/8/1401.
قانون مدنی ایران .
The Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (CEDAW), 1979, UN.
The Convention on the Reduction of Statelessness, 1961, UN.
The Universal Declaration of Human Rights, 10 Dec. 1948.