روش‌شناسی تأصیل اصول حاکم بر خانواده با تطبیق بر روش «اکتشاف» شهید صدر

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی موسسه عالی اموزش پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

3 کارشناسی ارشد حقوق خانواده دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده

بررسی‌هایی که تا کنون درخصوص اصول حاکم بر خانواده صورت گرفته، اغلب پیرامون تبیین مصادیق بوده است، بدون اینکه مفهوم اصل، حکومت و روش استنباط این اصول از آیات و روایات تبیین شود. از آنجا که هر استنباطی نیازمند تبیین روش است، در این پژوهش، بر آنیم تا با تطبیق مبانی و استفاده از قواعد و اصول روش «اکتشاف» شهید صدر در کتاب «اقتصادنا»، که نظریة نوینی در ارائة مکتب اقتصادی محسوب می‌شود، به تبیین روش‌ها و سازوکارهای استنباط اصول حاکم بر خانواده از آیات و روایات با روش توصیفی ـتحلیلی بپردازیم. مهم‌ترین سازوکارهای روش اکتشاف که در این تحقیق بررسی می‌شوند، عبارت‌اند از: تکرار و تأکید شارع، خطابات جمعی در استعمال الفاظ عام، کشف ملاکات احکام و روش استقرا. اعتبارسنجی ابزارهای این استنباط در حوزة خانواده، موجب اعتباردهی بیشتر به اصول مکتشف می‌گردد که این اصول امروزه در سیاست‌گذاری‌ها، قانون‌گذاری و اجرا در مسائل فقهی ـ حقوقی خانواده بسیار مورد توجه‌اند؛ زیرا اولاً روش اجتهاد اصولیان با حفظ چارچوب سنتی نیازمند توسعه و تکامل است و باید علاوه‌بر قواعد اجتهادی که عمدتاً ناظر به جنبه‌های فردی است، به روش دستیابی به احکام اجتماعی و فقه حکومتی و احکام مستنبط از گزاره‌های اخلاقی نیز توجه شود؛ ثانیاً این اصول جهت‌گیری کلان یک نظام را نشان می‏دهد و به‌جای بیان یک حکم و شناخت جزءجزء آنها، از چیستی یا چرایی احکام سخن می‏گوید و در صورت تعارض با تک‌گزاره‌ها، بر آنها حاکمیت دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Methodology of Compiling the Principles Governing the Family by Adopting the Method of "Exploration" of Shahid Sadr

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Mohamadgholiha 1
  • sedighe mahdavikani 2
  • Mohadeseh Naghizadeh KHagekini 3
1 Ph. D in Private Law, Higher Institute of Management Research and Planning, Tehran, Iran
2 Assistant Professor and Faculty Member of Law Department, Imam Sadegh University, Sisters Campus Unit, Tehran, Iran
3 Master's degree in Family Law, Imam Sadegh University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The researches that have been carried out so far regarding the principles governing the family, have often been about adoting of exapless, without explaining the concept of the principle, government and the method of deriving these principles from the verses and traditions. Since every inference requires an explanation of the method, so in this research, we intend to adopt the bases and principles of the method of "exploration" of Martyr Sadr in the book "Our Economy" which is a new theory in the presentation of the school that is considered as economic school, to explain the methods and mechanisms of deriving the principles governing the family from verses and tradtions by using the descriptive- analytically mehod.The most important mechanisms of the exploration method examined in this research are: repetition and emphasis of the law, collective speeches using common terminology, discovering the criteria of rulings, and induction method. The validation of the tools of this inference in the field of family will give more credit to the discovered principles which are of great interest today in policy-making, legislation and implementation in jurisprudential-legal issues related to family. This is because first of all, the method of Ijtihad of the Usulians requires development and evolution while maintaining the traditional framework, and in addition to the rules of Ijtihad that mainly focus on individual aspects, attention should also be paid to the method of obtaining social rulings and governmental jurisprudence as well as rulings derived from moral propositions. Secondly, these principles show the macro approach of a system and instead of expressing a ruling and knowing its segments, it staes and discuses about what or why the rulings are, and in case of conflict with individual propositions, it can have authority over them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • system of Islamic knowledge
  • method of exploration
  • Shahid Sadr
  • قرآن کریم.
  • آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین (1415ق). کفایه الاصول. قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم.
  • ابراهیمی دینانی، محمدابراهیم (1380). قواعد کلی فلسفی در فلسفة اسلامی، جلد 2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم.
  • اعرافی، علیرضا (1391)، فقه تربیتی، مبانی و پیش‌فرض‌ها. قم: مؤسسة فرهنگی اشراق و عرفان.
  • بحرانی، شیخ یوسف (1376ق). الحدائق الناظره، جلد 12. قم: دار الکتب الاسلامیه.
  • تفتازانی، سعدالدین (بی‏تا). شرح المختصر، جلد 1. قم: دار الحکمه.
  • ثعلبی، احمد بن محمد (1422ق). الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • جبعی العاملی، زین الدین(1411ق). الروضه البهیه فی الشرح اللمعه الدمشقیه. بیروت: دارالفکر، چاپ سوم.
  • جناتی، محمدابراهیم (1370). منابع اجتهاد. تهران: کیهان، چاپ اول.
  • جوادی آملی، عبدالله (1391). تفسیر تسنیم، جلد 1. قم: اسراء، چاپ دوم.
  • جوهری، اسماعیل (1407ق). الصحاح. بیروت: دار العلم للملایین.
  • حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسایل الشریعه. قم: مؤسسة آل‌البیت.
  • حکمت‌نیا، محمود (1386). فلسفة حقوق خانواده، جلد 1 و 2. تهران: شورای فرهنگی اجتماعی زنان.
  • ـــــــــــــــ (1393). «قواعد بنیادین در حقوق و روش‌شناسی احراز و توسعة آنها». حقوق اسلامی، شمارة 42.
  • رجحان، سعید (1391). اصول علم فقه. تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ پانزدهم.
  • ـــــــــــــــ (1390). مبانی استنباط احکام در حقوق اسلامی و حقوق موضوعه، جلد 1. تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ دوم.
  • زحیلی، وهبه، (1418ق). الفقه الاسلامی و ادلته، جلد 2. دمشق: دار الفکر، چاپ چهارم.
  • سبحانی، محمدتقی (1382). الگوی جامع شخصیت زن مسلمان. قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
  • سید رضی، ابوالحسن محمد بن حسین (1390). نهج‌البلاغه. مشهد: عروج اندیشه، چاپ دوم.
  • شریفی، احمدحسین (1397). روش نظریه‌پردازی اسلامی در علوم انسانی از منظر شهید صدر. تهران: اندیشة نوین دینی.
  • شهابی، محمود (بی‌تا). تقریرات اصول. تهران: بروکه، چاپ دوم.
  • صدر، محمدباقر (1417ق). اقتصادنا. قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
  • ـــــــــــــــ (1418ق). دروس فی علم الاصول. قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم.
  • ـــــــــــــــ (1412ق). المعالم الجدیدة. بیروت: دار التعارف للمطبوعات، چاپ اول.
  • ـــــــــــــــ (1419ق). مجموعه آثار، جلد 3. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  • طبرسی، فضل بن حسن (1415ق). مجمع البیان فی تقسیر القرآن. بیروت: الاعلمی.
  • ـــــــــــــــ (1420ق). جوامع الجامع. قم: مؤسسة نشر اسلامی.
  • طوسی، محمد (بی‏تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: احیاء التراث العربی.
  • عسکری، ابی‌هلال (1412ق). معجم الفروق اللغویه. قم: اسلامی.
  • عظیمی گرکانی، هادی (1391). «معناشناسی تنقیح مناط؛ مقارنه با مفاهیم مشابه و روش‌شناسی آن». مطالعات اسلامی، 44(90)، ص127ـ153.
  • علیدوست، ابوالقاسم (1390). فقه و مصلحت. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم.
  • کاظمی، علی‌اصغر (1374). روش و بینش در سیاست. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، چاپ اول.
  • گلابی، سیاوش (1369). توسعة منابع انسانی در ایران، جامعهشناسی توسعة ایران. تهران: نشر فردوس.
  • لوبون، گوستاو (1386). آرا و معتقدات. ترجمة محمدتقی فخر داعی گیلانی. تهران: دنیای کتاب، چاپ دوم.
  • مجلسی، محمدباقر (1414ق). بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار. بیروت: مؤسسه الوفا.
  • محمدی، ابوالحسن (1385). مبانی استنباط حقوق اسلامی. تهران: دانشگاه تهران، چاپ چهل‌وپنجم.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1416ق). انوار الاصول، جلد 3. قم: نسل جوان، چاپ اول.
  • مظفر، محمدرضا (1380). اصول فقه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  • مغنیه، محمدجواد (1990م). التفسیر الکاشف، جلد 1. بیروت: دار العلم للملایین.
  • مهدوی کنی، محمدرضا (1400). اصول و مبانی اقتصاد اسلامی در قرآن. تنظیم و تحقیق اصغر آقامهدوی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
  • مهدوی کنی، صدیقه (1388). ساختار گزارههای اخلاقی قرآن (رویکردی معناشناختی). تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ دوم.
  • موسوی خمینی، سید روح‌الله (1421ق). کتاب الطهاره. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • میرمعزی، سید حسین و نظریان مفید، محمدتقی (1398). «کارایی روش شهید صدر در کشف نظریة اسلامی عدالت اقتصادی». اقتصاد اسلامی. 19(75)، ص5ـ29.
  • نایینی، محمدحسین (1418ق). منیه الطالب فی شرح المکاسب، جلد 3. قم: مؤسسة نشر اسلامی.
  • نوری، حسین (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام.
  • وزیری، مجید (1387). «روششناسی کشف قواعد فقهی در فقه امامیه». فصلنامة فقه و مبانی حقوق، 4(12)، ص12ـ35.