بازخوانی قلمروی ولایت مادر در فقه اسلامی

نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان

2 دانش‏ آموختة کارشناسی ارشد. طلبة سطح سه فقه و اصول. حوزة علمیه. قم. ایران.

چکیده

خانواده‌پژوهی در عصر حاضر در مواجهه تمدنی با تمدن سکولار ضرورت دوچندان دارد و صورت‌بندی نظریات حقوقی، فقهی و تربیتی در این زمینه و به‌خصوص درباب نقش و تکالیف مادر، با تکیه بر تراث اسلامی و فقهی به‌صورت روشمند مورد تأکید است. درباره مادر مباحث درازدامنی در فقه اسلامی وجود دارد و مسئله ولایت و دایرة نفوذ و تسلط مادر در امور کودک یکی از مهم‌ترین آنهاست. در دیدگاه مشهور، ولایت مادر نسبت به فرزند محدود است. نوشتار حاضر درصدد است تا قلمروی ولایت مادر (استقلالی و غیراستقلالی) را در فقه اسلامی بازخوانی و براساس روش‌شناسی اجتهادی بررسی کند. پس از بررسی‌ها، این نتیجه حاصل شد که ولایت مستقل مادر، مدلول مطابقی ادلة حضانت و نیز مدلول التزامی اطلاقات تربیتی است. همچنین مادر به‌عنوان یکی از عدول مؤمنین دارای ولایت مستقل و تنها از طریق وصایت و قیمومت می‌تواند ولایت غیراستقلالی (مأذون) داشته باشد. همچنین این نتیجه حاصل شد که قلمروی ولایت مادر تابعی است از دلیلی که آن را ثابت کرده و در فروض تزاحم با ولایت پدر تعیین‌کننده خواهد بود و فروض مختلف تزاحم ولایت مادر با ولایت پدر بررسی شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rereading the territory of mother's guardianship in Islamic jurisprudence

نویسندگان [English]

  • seyednaghi mousavi 1
  • yaser naderali 2
1 Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Farhangian University, Tehran, Iran
2 Master's degree. Students of the third level of jurisprudence and principles. seminary Qom. Iran.
چکیده [English]

In the current age, family research is doubly necessary in the civilization confrontation and secular civilization, and the formulation of legal, jurisprudential and educational theories in this field, especially regarding the role and duties of the mother, is emphasized in a methodical manner by relying on the Islamic and jurisprudential tradition. There are long-term discussions about the mother in Islamic jurisprudence, and the issue of guardianship and the circle of influence and control of the mother in the affairs of the child is one of the most important. In the popular view, the mother's guardianship over the child is limited. The present article tries to reread the territory of mother's guardian's ship (independent and non-independent) in Islamic jurisprudence and examine it based on deductive ( Ijtehadi) method. After the investigations, it was concluded that the independent guardianship of the mother is a sign of compliance with the proofs of custody as well as a sign of the commitment of educational applications. Also, the mother as one of the 'Adul al Mo'minin (followers of the believers) has independent guardianship and can have non-independent guardianship (Mazoon) only through guardianship. Also, it was concluded that the territory of the mother's guardianship is dependent on the reason that proved it and it will be decisive in the assumption of confluence with the father's guardianship, and various assumptions of the confluence of the mother's guardianship with the father's guardianship were examined

کلیدواژه‌ها [English]

  • educational guardianship
  • guardianship
  • will
  • 'Adul al Mo'minin
  • educational jurisprudence
  • قرآن کریم.
  • آخوند خراسانى، محمدکاظم (1409 ق). کفایه الأصول. قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام.‏
  • ابن ابی‌عقیل، حسن بن على (1413 ق). حیاة ابن أبی‌عقیل و فقهه. قم : مرکز معجم فقهى.
  • ابن ادریس، محمد بن منصور (1429 ق). أجوبه مسائل و رسائل فی مختلف فنون المعرفه. قم: دلیل ما.
  • ابن براج، قاضى عبدالعزیز (1406 ق). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  • اسدی، لیلا سادات (1386). «ظرفیت حکومت اسلامی و ضرورت ولایت مادر». مطالعات راهبردی زنان، 9 (35)، صص 31 ـ 63.
  • اعرافی، علیرضا (1395). تربیت فرزند با رویکرد فقهی. تحقیق و نگارش سید نقی موسوی. قم: مؤسسة اشراق و عرفان.
  • بجنوردی، سید محمد و ترکمان، عفت (1385). «ولایت مادر در فقه و حقوق با نگرشی به اندیشة امام خمینی». فصلنامة پژوهشی متین، 8 (33)، صص 131 ـ 147.
  • بحرانى، یوسف بن احمد (1405 ق). الحدائق الناضره. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  • بحرانى، محمد سند (1428 ق). فقه المصارف و النقود. قم: مکتبه فدک.
  • تبریزى، جواد (1426 ق). منهاج الصالحین. قم: مجمع الإمام المهدی عجل الله تعالى فرجه.
  • جبعی عاملى (شهید ثانی)، زین‌الدین بن على (1412 ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. شرح سلطان‌العلما. قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
  • حرّ عاملى، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل‌البیت.
  • حلی (فخرالمحققین)، محمد بن حسن (1387 ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسة اسماعیلیان.
  • حلّى (علامه)، حسن بن یوسف (1413 ق، الف). مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  • حلّى (محقق)، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1413 ق، ب). الرسائل التسع. قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشى نجفى.
  • خلخالى، سید محمدمهدى (1422 ق). حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه. ترجمة جعفر الهادى، چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  • خویى، سید ابوالقاسم (1418 ق). موسوعه الإمام الخوئی. قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی.
  • رشتی، میرزا حبیب‌الله (1407 ق). فقه الإمامیه، قسم الخیارات. قم: کتابفروشى داورى.
  • سبزوارى، سید عبدالأعلى (بی‌تا). جامع الأحکام الشرعیه. قم: مؤسسه المنار.
  • ـــــــــــــــ (1413 ق). مهذّب الأحکام. قم: مؤسسه المنار ـ دفتر حضرت آیت‌الله.
  • طباطبایی قمى، سید تقى (1419 ق). مباحث فقهیه ـ الوصیه، الشرکه، صله الرحم. قم: المقرر ـ چاپخانة امیر.
  • ـــــــــــــــ (1413 ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
  • کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  • محمدی، سام؛ کاویار، حسین و ابراهیمی، اعظم (1396). «تقدم حق ولایی قهری مادر نسبت به جدّ پدری بر مبنای مصالح روز». مجلة حقوقی دادگستری، 81 (98)، صص 175 ـ 199.
  • موسوی خمینى، سید روح‌اللّه (بی‌تا). تحریر الوسیله. قم: مؤسسة مطبوعات دار العلم.
  • ـــــــــــــــ (1418 ق). کتاب البیع. قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره.
  • نایینى، محمدحسین (1352). أجود التقریرات. قم: مطبعه العرفان.‏
  • ـــــــــــــــ (1376). فوائد الاُصول. قم : جامعة مدرسین.
  • نجم‌آبادى، ابوالفضل (1380). الأصول. قم: مؤسسه آیت‌الله‌العظمی البروجردی، لنشر معالم اهل‌البیت‏.
  • نراقى، مولى احمد بن محمدمهدى (1422 ق). رسائل و مسائل. قم: کنگرة نراقیین.