واکاوی فقهی تأثیر جنسیت بر پذیرش سمت داوری

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق و فقه اجتماعی. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (قم). قم. ایران.

چکیده

در امکان‌سنجی داوری زنان، بر خلاف نظر مشهور امامیه که معتقدند قاضی تحیکم یا داور لازم است شرط «ذکوریت» را داشته باشد، برخی فقها با نقد آیات و روایاتی که مشهور به آنها متمسک شده‌اند، چنین شرطی را حتی اگر برای قاضیِ منصوب ضروری باشد، برای قاضی تحکیم یا داور شرط ندانسته‌اند. در این مقاله، در پی پاسخ به این پرسش هستیم که آیا زنان از جهت ادلة فقهی، امکان داوری را دارند یا خیر. بدین منظور، از بین سه نظریة الف. اشتراط ذکوریت در مطلق قاضی چه منصوب و چه تحکیم، ب. عدم اشتراط ذکوریت در هر نوع قاضی چه منصوب و چه تحکیم و ج. اشتراط ذکوریت تنها در قاضی منصوب و عدم اشتراط آن در قاضی تحکیم؛ ضمن نقد نظریة اول، نظریة دوم تقویت و نظریة سوم همگام با قوانین جاری کشور و تحولات عرصة بین‌المللی قلمداد شده است. پذیرش جواز داوری زنان به سه ‌دلیل است: الف. فقدان عموم یا اطلاقی که دلالت بر اشتراط همة شرایط قاضی منصوب در قاضی تحکیم نماید؛ ب. خصوصیت نداشتن «رجل» در روایات مرتبط و مفهوم نداشتن لقب؛ ج. پذیرش ولایت زنان در امور فراتر از حکمیت و داوری مانند قیمومت (مانند داوری اجباری) یا وصایت (مانند داوری اختیاری).

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Jurisprudence Study about the Influence of Gender in Arbitration

نویسنده [English]

  • Hosein Hooshmand Firozabadi
Assistant Professor of the Department of Law and Social Jurisprudence of Hozeh and University Research Institute (Qom)
چکیده [English]

Contrary to the popular view of the Imamiyyah Jurisprudence, that a judge or arbitrator should have the condition of "masculinity" in the feasibility of women's arbitration, some jurists criticize the verses and hadiths to which the famous have relied, even if it is necessary for the appointed judge, has not been considred a condition for arbitrator judge or consolidate judge (Taḥkim judge)). In this article, we seek to answer the question of whether women can judge due to jurisprudential arguments or not? For this purpose, among the three theories: 1) the condition of masculinity in the absolute judge, whether appointed or consolidated, 2) the absence of the condition of masculinity in any type of judge, whether appointed or consolidated, and 3) the condition of masculinity only in the appointed judge and the non-conditionality While criticizing the first theory, the second theory has been strengthened and the third theory has been considered in line with the current laws of the country and developments in the international arena. Acceptance of women's arbitration licenses, firstly, due to lack of publicity or application that implies the condition of all the conditions of a judge appointed in the judge; Secondly, the lack of character of "Rajul/ Man" in the related narrations and the lack of meaning of the title; Acceptance of women's guardianship in matters beyond arbitration such as guardianship (such as mandatory arbitration) or will (such as optional arbitration).

کلیدواژه‌ها [English]

  • women
  • arbitration
  • Taḥkim judge
  • masculinity
  • woman arbitration
  • قرآن کریم.
  • ابن براج، عبدالعزیز (1406 ق). المهذب، جلد ‌2. قم: جامعة مدرسین.
  • ابن قدامه المقدسی، عبدالله (بی‌تا). المغنی ویلیه الشرح الکبیر. بیروت: دار الکتب العربی.
  • انصاری، مرتضی (1415 ق). القضاء و الشهادات. قم: باقری، چاپ اول.
  • البخاری الجعفی، محمد بن اسماعیل ابوعبدالله (1422 ق). صحیح البخاری. دمشق: دار طوق النجاه.
  • پیروز، علی‌آقا (1397). بررسی فقهی مدیریت زنان در مناصب سیاسی. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، چاپ دوم.
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1388). ترمینولوژی حقوق. تهران: کتابخانة گنج دانش.
  • جنیدی، لعیا (1380). «قانون داوری تجاری بین‌المللی از دریچة حقوق اسلامی». پژوهش‌نامة متین، 3(10).
  • جوادی آملی، عبدالله (1378). زن در آیینة جمال و جلال. قم: اسراء.
  • حائری، سید کاظم (1415 ق). القضاء فی الفقه الإسلامی. قم: مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول.
  • حر عاملی، محمد بن حسن (1409 ق). وسائل الشیعه، جلدهای 1، 18 و 27. قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام، چاپ اول.
  • حسینی عاملی، سید جواد بن محمد (1418 ق). مفتاح الکرامه، جلد 10. بیروت: دار التراث.
  • حلی (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر (1413 ق). قواعد الاحکام، جلد 3. قم: مؤسسة نشر اسلامی، چاپ اول.
  • ـــــــــــــــ (1410 ق). إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، جلد ‌2. قم: مؤسسة نشر اسلامی، چاپ اول.
  • حلی (محقق)، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1408 ق). شرائع الاسلام، جلدهای 2 و 4. قم: مؤسسة اسماعیلیان، چاپ دوم.
  • موسوی خمینی، روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیله. قم: مؤسسة دار العلم، چاپ اول.
  • خوانساری، سید احمد بن یوسف (1405 ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم: مؤسسة اسماعیلیان، چاپ دوم.
  • خویی، سید ابوالقاسم موسوی (1407 ق). مبانی تکمه المنهاج، جلد قم: لطفی.
  • ـــــــــــــــ (1418 ق). موسوعه الإمام الخوئی. قم: مؤسسة إحیاء آثار الأمام الخوئی، چاپ اول.
  • سروش محلاتی، محمد (1392). «درآمدی بر بررسی قضاوت زنان». دوفصلنامة فقه مقارن، 1(2)، ص 51ـ66.
  • شمس، عبدالله (1387). آیین دادرسی مدنی، جلد 3. تهران: انتشارات دراک.
  • صدوق (شیخ)، محمد بن علی بن بابویه قمی (1404 ق). من لایحضره الفقیه، جلد 4، قم: جماعه المدرسین، چاپ دوم.
  • طوسی (شیخ)، محمد بن حسن (1407 ق). الخلاف، جلد 4 و 6. قم: دفتر انتشارات اسلامی‌ وابسته به جامعة مدرسین، چاپ اول.
  • ـــــــــــــــ (1387 ق). المبسوط فی فقه الامامیه، جلد 8. تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، چاپ سوم.
  • طباطبایی، سید علی (1419 ق). ریاض المسائل، جلد 2. قم: مؤسسة نشر اسلامی، چاپ اول.
  • عاملی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی (1417 ق). الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، جلد ‏2. قم: دفتر انتشارات اسلامی ‌وابسته به جامعة مدرسین، چاپ دوم.
  • ـــــــــــــــ (1410 ق). اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه. بیروت: دار التراث ـ الدار الاسلامیه، چاپ اول.
  • عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی بن احمد (1413 ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، جلد ‏14. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول.
  • ـــــــــــــــ (1410 ق). الروضه البهیه‌. قم: انتشارات داوری، چاپ اول.
  • علیدوست، ابوالقاسم، درس خارج فقه سال تحصیلی 1399ـ1400.
  • ــــــــــــــ (1397). فقه و حقوق قراردادها (ادله عام قرآنی). تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، چاپ چهارم.
  • فضل‌الله، سید محمدحسین (1425 ق). فقه القضاء. بقلم الشیخ حسین الحسن. بیروت: دار الملاک للطباعه و النشر و التوزیع.
  • قماشی، محمدسعید (1376). «قاضی تحکیم یا سیاست خصوصی سازی قضاوت». مجلة فقه اهل‌بیت علیهم‌السلام، 1(10)، ص 203ـ239.
  • کریمی، عباس و پرتو، حمیدرضا (1392). حقوق داوری داخلی. تهران: نشر دادگستر.
  • کشاورز، بهمن (1374). نگرشی به تشکیل قانون دادگاه‌های عمومی‌ و انقلاب. تهران: نشر میزان.
  • گلپایگانى، سید محمدرضا موسوى (1413 ق). کتاب القضاء. قم: دار القرآن الکریم، چاپ اول.
  • مجلسى، محمدتقى (1406 ق). روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسة فرهنگى اسلامى کوشانبور، چاپ دوم.
  • مرتضوی، سید ضیاء (1376). «شایستگی زنان برای قضاوت؛ نقدی بر مقالة شایستگی زنان برای قضاوت و مناصب رسمی». مجلة حکومت اسلامی، 1(6)، ص 156ـ202.
  • معین، محمد (1386). فرهنگ فارسی، جلد 2. تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1403 ق). مجمع الفائده و البرهان، جلد 12. قم: مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول.
  • منتظری، حسینعلی (1409 ق). مبانی فقهی حکومت اسلامی. ترجمه و تقریر محمود صلواتی. قم: نشر تفکر، چاپ اول.
  • موسوی اردبیلى، سید عبدالکریم (1423 ق). فقه القضاء، جلد 1. قم: انتشارات دانشگاه مفید، چاپ دوم.
  • میرزای قمی گیلانی، ابوالقاسم بن محمدحسن (1427 ق). رسائل المیرزا القمی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی‌ شعبة خراسان، چاپ اول.
  • نجفی، محمدحسن (1981م). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد 40. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
  • نراقی، احمد (1415 ق). مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، جلد ‏17. قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام، چاپ اول.
  • هاشمی‌ شاهرودی، سید محمود (1434 ق). موسوعه الفقه الاسلامی‌ المقارن، الجزء الرابع. مؤسسة دایرة‌المعارف الفقه الاسلامی.
  • یزدی، سید محمدکاظم (1409 ق). العروه الوثقى فیما تعم به البلوى‌، جلد 3. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات‌، چاپ دوم.