مشروعیت کودکان متولد از شیوه های جدید باروری در حقوق ایران، مصر و انگلیس‎

نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد الکترونیکی، گروه حقوق خصوصی، تهران، ایران

چکیده

در همه سیستم ‌های حقوقی، کودک حاصل از رابطه نامشروع، غیر قانونی و نامشروع تلقی می‌ شود و از برخی حقوق کودک مشروع، محروم می‌ ماند. از آن‏جا که شیوه‌ های جدید باروری در اغلب موارد، به لحاظ دخالت شخص ثالث در فرآیند تولید مثل، با مقدمات حرام همراه است، لذا مسأله مشروعیت اطفال حاصل از این شیوه ‌ها مطرح می ‌گردد. این مقاله به بررسی امکان الحاق شرعی و قانونی کودک حاصل از شیوه ‌های جدید باروری به والدین خود در حقوق ایران، با تکیّه بر منابع فقهی می‌ پردازد. نویسنده در کنار مطالعه حقوق ایران، مروری تطبیقی بر حقوق مصر و انگلیس هم دارد. مطالعه در حقوق ایران بیانگر سکوت قانون‌گذار و اختلاف دیدگاه فقهای امامیه در پاسخ به این مسأله اساسی است؛ از نظر برخی فقهای امامیه، طفل مذکور فاقد نسب مشروع و در حکم فرزند متولد از زناست. اما اغلب فقهای امامیه علی‌رغم تأکید بر عدم ارتکاب مقدمات حرام در ارائه و استفاده از شیوه ‌های جدید باروری، کودک حاصل از شیوه‌ های مذکور را حتی در فرض نامشروع بودن شیوه‌ مورد استفاده، به والدین خود ملحق می‌ دانند. در حقوق انگلیس و مصر نیز عدم رعایت شرایط قانونی سبب می‌ شود کودک غیر قانونی و نامشروع تلقی شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Legitimacy of Children Born by New Reproductive Methods in Iranian, British and Egyptian Law

نویسنده [English]

  • mahshid sadat tabaei
faculty
چکیده [English]

In all legal systems, a child born out of wedlock, is regarded as illegal and illegitimate and is deprived of some rights that the legitimate child enjoys. Taking into consideration that the new method of fertility most of which involve a third party, are unlawful preliminary act. Therefor the legitimacy of the children as a consequence of these methods is under discussion. The present paper analyses the possibility of ‎ children born out of wed lock to enjoy legal right of living with her/his parents in Iranian Law based on ‎the jurisprudencial resources and in addition to studying Iranian ‎Laws, a comparative study of Egyptian and British laws is carried on. ‎The study of Iranian law shows that legislator is remained silent and There are different opinion among Shiite jurists in response to this substantial issue, ‘based on the opinions of some Imamiya jurists’, the child ‎is deprived of legitimate parentage and that the ruling is that the child born (from this method) is sentenced as a child born out of adultery. Despite the emphasis of Imamiya jurists on ‘not committing unlawful preliminary acts in terms of applying new reproductive methods’, ‎the child who is born as a result of the above mentioned methods, ‎even assuming that her/his has been created by using an illegitimate technique, is directed to ‎his/her parents. In British and Egyptian law, the non-observance of legal conditions also causes the child to be regarded as illegal and illegitimate.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Child
  • new reproductive methods
  • Legitimacy
  • reunification
  • adultery
  • parentage
  • ابن براج، عبدالعزیز، المهذب، ج2، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، 1406هـ
  • ابن قدامه، عبد­الله بن­أحمد، المغنی شرح مختصر الخرقی، ج3و9، ریاض، دار عالم الکتب، 1417هـ، چاپ سوم
  • ابن نجیم، زین­الدین بن إبراهیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، ج4و8، بیروت، دار المعرفه، بی­تا، چاپ دوم
  • ابن­قیم، محمد ­بن ­أبی­بکر، زاد المعاد، ج5، بیروت، مؤسسة الرساله، 1415هـ ، چاپ بیست و هفتم
  • آبی­الأزهری، صالح عبد­السمیع، جواهر الإکلیل فی شرح مختصر خلیل، بیروت، مکتبه الثقافیه، بی­تا
  • اسلامی، سید حسن، «شبیه سازی انسانی از دیدگاه فقه اهل سنت»، مجله فلسفه، کلام و عرفان، انجمن معارف اسلامی، شماره2، 1384، ص71ـ148
  • ______، «شبیه­سازی انسانی از دیدگاه شیعه: بررسی چهار دیدگاه»، مجله فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی)، شماره44، 1384، ص 3ـ66
  • امامی، اسدالله، مطالعه تطبیقی نسب در حقوق ایران و فرانسه، تهران، موسوی، 1349، چاپ اول
  • امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، 1343، چاپ دوم
  • براج، جمعه محمد، أحکام المیراث فی الشریع الإسلامیه، عمان، دار یافا العلمیه 1420هـ
  • تبریزی، جواد، استفتائات جدید، قم، سرور، 1385، چاپ سوم
  • جاد الحق، علی، «التلقیح الصناعی لتوالد الإنسان و ‏الإجهاض»، ج‏‏10، مجله الازهر، سال55، شماره427، 1403هـ
  • جبعی عاملی، زین­الدین، مسالک الافهام، ج14و7، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1416هـ، چاپ اول
  • ______، «الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه»، ج6، قم، داوری، 1410هـ، چاپ اول
  • جواهری، حسن، الاستتام و الاستنساخ فی قراآت فقهیه معاصره فی معطیات الطب الحدیث، بیروت، الغدیر، 1423هـ
  • حائری، سید کاظم، « شبیه­سازی انسان»، فقه اهل­بیت، س14، شماره55، 1387
  • حر عاملی، محمد­بن­حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج28و26، قم، آل البیت7، بی­تا
  • حرم پناهی، محسن، «روش­های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق»، مجموعه مقالات، سمت ـ ابن سینا، تهران،1382، چاپ دوم، ص85ـ113
  • حسینی سیستانی، «فقه براى غرب نشینان»، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: http://www.sistani.org/index.php?p=827020&id=1019&perpage=7#14774، آخرین بازدید: 14/5/1392
  • ______، استفتائات پزشکی، شبیه­سازی، پورتال انهار، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: http://portal.anhar.ir/node/3065، آخرین بازدید: 14/5/1392
  • ______، المسایل المنتخبه، قم، مکتب آیه­الله سیستانی، بی­تا
  • حسینی شاهرودی، سید محمد، استفتائات، قم، آل المرتضى، 1387،‌ چاپ اول
  • حسینی شیرازی‌، سید محمد صادق، توضیح المسایل به ‌اضافه مسایل جدید، تهران، تابان‌، 1382، چاپ دوم
  • ______، «مسائل مستحدثه، شبیه سازى»، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی:

http://persian.shirazi.ir/showestefta.php?Id=56آخرین بازدید:14/5/1392

  • حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل حلال و الحرام، ج2، تهران، استقلال، 1409هـ، چاپ دوم
  • حلی، جمال الدین أبی العباس بن فهد، المهذب ‏البارع فی شرح المختصر النافع، ج5، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1413هـ
  • حلی، أبی طالب محمد بن الحسن بن یوسف بن ‏المطهر(فخر المحققین)، ایضاح الفوائد فی شرح إشکالات القواعد، ج3، قم، ‏اسماعیلیان، 1389، چاپ اول
  • حلی، محمد بن منصور بن ادریس، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج3، قم، النشر الإسلامی، 1411هـ، چاپ دوم
  • خامنه­ای، سید علی، استفتائات جدید، احکام پزشکی، استفاده از تخمک زن اجنبى با وجود تخمک ضعیف زوجه براى بارورى، بی تا، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: http://www.leader.ir/tree/index.php?catid=49، آخرین بازدید: 25/8/1392
  • ______، رساله توضیح المسائل، بی­جا، واحد ساماندهی نشریات دیجیتال پایگاه اطلاع رسانی مبلغ، بی­تا
  • خوئی، ابوالقاسم، (1390)، تلقیح، پورتال اینترنتی انهار، به روز رسانی 20/9/90، http://portal.anhar.ir/node/1
  • ______، توضیح المسائل، بی­جا، مؤسسة الخوئی الإسلامیه، بی­تا
  • روحانی، سید محمد صادق(بی­تا)، المسائل المستحدثه، قم، دار الکتاب، بی‏تا
  • ______، توضیح المسائل، قم، انوار الهدی، چاپ اول، 1340هـ
  • ______، مسائل جدید، شبیه سازى انسان با توجه به پیامدهای آن، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: ، آخرین بازدید: 15/5/1392
  • زحیلی، وهبه، الفقه الإسلامی وأدلته، ج8، دمشق، دار الفکر، چاپ دوم، 1405هـ
  • سامح، سید محمد، دعوى النسب شرعاً وقانوناً، بی­تا، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی:http://www.droit-dz.com/forum/showthread.php?t=841 آخرین بازدید: 20/8/1391
  • سرخسی، أبو­بکر محمد، المبسوط، ج7و17، بیروت، دار­المعرفت، چاپ سوم، 1398هـ
  • شیخ­الاسلامی، اسعد، احوال شخصیه در مذاهب چهارگانه اهل سنت، ج2، تهران، دانشگاه تهران، 1370
  • صافی گلپایگانی، لطف­الله، رساله توضیح المسائل، بی­جا، نشر معارف اهل البیت(ع)، بی­تا
  • صانعی، یوسف، استفتائات قضائی، تهران، میزان، 1384، چاپ دوم
  • ______، استفتائات پزشکی، بی­جا، نشر معارف اهل البیت(ع)، بی­تا
  • صفایی، سید حسن و امامی، اسدالله، حقوق خانواده، ج2، تهران، دانشگاه تهران، 1374، چاپ چهارم
  • صفائی، سید حسین، «نارسایی­های قانون ایران درباره اهدای گامت و جنین با توجه به حقوق تطبیقی»، پایش، سال6، 1386، شماره4، ص٣٢٩-323
  • صمدی اهری، محمد هاشم، نسب ناشی از لقاح مصنوعی در حقوق ایران و اسلام، تهران، گنج دانش، 1382، چاپ اول
  • طبائی، مهشید سادات، جواز یا حرمت ارائه خدمات کمک باروری، فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، سال 18، 1392، شماره 58، ص53ـ80
  • طباطبائی، سید علی، ریاض المسائل فی بیان أحکام الشرع بالدلائل، ج10، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1412هـ، چاپ اول
  • طباطبائی­حکیم، سید­محمدسعید، حکم الاستنساخ البشری، یمکن الحصول فی الموقع الانترنتی:

http://www.alhakeem.com/arabic/pages/quesans/listgroup_ques.php?Where=199 آخرین بازدید: 20/8/1391

  • علوی گرگانی، سیدمحمدعلی، توضیح المسائل، قم، دف‍ت‍ر آی‍ه‌ال‍لّ‍ه‌ ‌ گ‍رگ‍ان‍ی، چاپ هفتم، 1385
  • علوی­ احمدی­ طباطبائی ­بروجردی، حسین، استفتائات، ج2، قم، موسسۀ آیت الله بروجردی، 1388
  • عوده­الله، ریاض احمد، الاستنساخ فی میزان الاسلام، عمان، دار ‏اسامه، 2003م
  • عویس، محمد أحمد، الأحکام الشرعیة والقانونیة للتدخل فی عوامل الوراثه و التکاثر، یمکن الحصول فی الموقع الانترنتی: http://alwaei.com، آخرین بازدید: 20/8/1391
  • غندور، احمد، الاحوال­الشخصیه فی التشریع الاسلامی، کویت، مکتبه الفلاح، ‏ 1405هـ، چاپ سوم
  • فاضل آبی، حسن، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج2، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1410هـ، چاپ اول
  • فاضل موحدی لنکرانی، محمد، احکام پزشکان و بیماران، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)،‌ بی‏تا
  • قانون الطفل المصرى رقم 12 لسنه 1996، یمکن الحصول فی الموقع الانترنتی:

 http://www.egyptiantalks.org/invb/index.php?showtopic=74451

  • قانون رقم 25 لسنة 1929 بتعدیل بعض أحکام قوانین الأحوال الشخصیة، یمکن الحصول فی الموقع الانترنتی:

atef-khattab.com/laws-library/Egll/004.doc

  • قانون رقم 77 لسنه 1943 بشان المواریث، یمکن الحصول فی الموقع الانترنتی:

 http://www.f-law.net/law/showthread.php?55-%DE%C7%E4%E6%E4-%C7%E1%E3%ED%D1%C7%CB-%C7%E1%E3%D5%D1%EC-%D1%DE%E3-77-%E1%D3%E4%C9-1943

  • قانون لتنظیم عملیات التلقیح الصناعى وأطفال الأنابیب، یمکن الحصول فی الموقع الانترنتی: http://www.egypalace.co/vb/showthread.php?t=12243
  • قرضاوی، 1423هـ، یمکن الحصول فی الموقع الانترنتی:

 http://www.qaradawi.net/fatawaahkam/30/1300-2009-12-22-16-27-42.html‎ آخرین بازدید: 20/8/1391

  • کاسانی، علاء الدین أبو بکر، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج6، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406هـ، چاپ دوم
  • کاتوزیان، ناصر، حقوق خانواده، ج2، تهران، شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا، 1372، چاپ سوم
  • کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج12، قم، آل­البیت7، 1411هـ، چاپ اول
  • مالک، مالک بن أنس، الموطأ، ج2،بیروت، دارالغرب الإسلامی، 1407هـ، چاپ دوم
  • مامقانی، عبد­الله، مناهج المتقین فی فقه الائمه و الیقین، قم، آل­البیت7، بی­تا
  • مجله الدعوه، شماره 1796، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: http://islamqa.info/ar/ref/21871، آخرین بازدید: 20/8/1391
  • مجمع فقه اسلامی(1407هـ)، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی:

http://www.saqer-ahm.com/vb/showthread.php?t=6699

 آخرین بازدید: 20/8/1391

  • محروس، محمد، عملیات اطفال الانابیب و الاستنساخ البشری فی ‏منظور الشریعه الاسلامیه، بیروت، الرساله، 1423هـ
  • محسنی، محمد آصف، الفقه و مسائل الطبی، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، 1382
  • محمدی، علی، شرح تبصره علامه حلی، ج2، قم، دار الفکر، 1371، چاپ دوم
  • مشروع قانون بشأن تنظیم زرع الأعضاء البشریه، یمکن الحصول فی الموقع الانترنتی:

http://www.mfa.gov.eg/Arabic/Ministry/TraffickinginPersons/low/Pages/na2ela2282010.aspx

  • مکارم شیرازی، ناصر، احکام پزشکی مطابق با فتاوای آیه‌الله‌ مکارم‌شیرازی، ج1، قم، مدرسة الامام على بن ابى‌طالب7، 1386
  • ______، پزشکی: تلقیح مصنوعی، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: http://makarem.ir/websites/farsi/estefta/?mit=805، آخرین بازدید: 14/5/1392
  • ______، تلقیح و بارور نمودن، اصفهان، نشر معارف اهل البیت7، بی­تا
  • ______، دیدگاه فقهی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی درباره دو مسئله: شبیه­سازی و راه­های فرار از ربا، گنجینه معارف، 1389، قابل­دسترسی

در پایگاه اینترنتی:

http://www.hawzah.net/FA/articleview.html?ArticleID=88383آخرین    بازدید: 15/5/1392

  • معینی فر، محدثه و حاجی علی، فریبا، «نسب طفل شبیه سازی شده در نظام حقوقی اسلام»، فقه و حقوق خانواده، دانشگاه امام صادق7 واحد خواهران، 1389، دوره 15، شماره 52
  • ملک زاده، فهیمه، «بررسی مسأله لقاح مصنوعی با رویکرد فقهی حقوقی»، فقه و حقوق خانواده، دانشگاه امام صادق(ع) واحد خواهران، 1386، شماره48، ص 76ـ90
  • منتظری، حسنعلی، رساله استفتائات، ج1، تهران، نشر سایه، 1384
  • الموافقة على مشروع قانون تنظیم عملیات التلقیح الصناعى وأطفال الأنابیب.. السجن و غرامه، 25 مایو 2009، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی:

http://www.arabegyfriends.com/vb/archive/index.php/t-476.html

  • موسوی بجنوردی، محمد، پاسخ به استفتاء در استفتائات و نظرات پیرامون مسائل مستحدثة فقهی و حقوقی، رهنمون، 1371، شماره 2و3
  • ______، حقوق خانواده، تهران، مجد، 1386، چاپ اول
  • موسوی خمینی، روح­اللّه، تحریرالوسیله، ج۲، نجف، الآداب، 1390هـ، چاپ دوم
  • موسوی سبزواری، علی، « الاستنساخ بین التقنیه و التشریع»، قم، دفتر آیت الله العظمی سید عبدالاعلی موسوی سبزواری، 1381، چاپ دوم
  • موسوی گلپایگانی، سید محمد رضا، الدر المنضود فی احکام الحدود، ج2،‏‎ ‏قم، دار القرآن الکریم، 1414هـ چاپ اول ‏‎ ‎
  • میر هاشمی، سرور، «تلقیح مصنوعی در اندیشه فقهی ـ حقوقی و موافقان و مخالفان آن»، فقه و حقوق خانواده، دانشگاه امام صادق7 واحد خواهران، 1383، شماره36
  • نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، تهران، دارالکتب ‏الاسلامیه، ج41، 1363، چاپ ششم
  • ______، جواهر الکلام، ، تهران، دارالکتب ‏الاسلامیه، ج29،‌ بی‏تا
  • نوری همدانی، استفتائات پزشکی- تلقیح، پورتال اینترنتی انهار،

http://portal.anhar.ir/contentview.php?export=print&ID=2985آخرین بازدید: 15/5/1392

  • ______، هزار و یک مسأله فقهی )مجموعه استفتائات(، ج1، قم، مهدی موعود، 1383، چاپ چهارم
  • وحید خراسانی، حسین، توضیح المسائل، ج1، قم، مدرسه باقرالعلوم، 1421هـ
  • یثربی، سید محمد، استفتاء درباره لقاح مصنوعی، 19 مهر، 1390، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: http://yasrebi.ir/Asteftah.aspx
  • یزدی، محمد، باروریهای مصنوعی و حکم فقهی آن، روش‏های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق، (مجموعه­ی مقالات)، ابن سینا و سمت، تهران، 1382، چاپ دوم

منابع انگلیسی

 http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1990/37/contents

         Available at:

http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2008/22/contents

  • Human Reproductive Cloning Act 2001, Available at: http://www. legislation.gov.uk/ukpga/2001/23/contents
  • Legitimacy Act 1926; Available at: http://www. legislation. gov. uk/ ukpga/Geo5/16-17/60/contents
  • Legitimacy Act 1959; Available at: http://www. legislation.gov. uk/ ukpga/1959/73/contents/enacted
  • matrimonial causes act 1973, Available at: http://www.legislation. gov.uk/ukpga/1973/18
  • Overview of English law on assisted reproduction, Ethics teaching O&G (Obstetricians and ‎Gynecologists), 2009, Available at: ‎mededcoventry.com/.../overview_of_english_law_on_assisted
  • Rogers, Brie(2002), The Presumption of Paternity in Child Support Cases: A Triumph of Law Over Biology, 70 U. CIN. L. REV‎.
  • Lynn D. Wardle & Laurence C. Nolan(2002), Fundamental Principles of Family Law, available at: http://books.google.com/ books/about/Fundamental_Principles_of_Family_Law.html?id=WjgL3ha8OSQC , 2002.
  • Handley Anderson Jill(1992),The Functioning Father: A Unified Approach to Paternity ‎Determinations, 30 J. FAM. L. 847, 1992‎.
  • The Law Reform of Succession Act 1995, available at: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1995/41/contents/enacted