نقد حجیت قاعده «کل ما لیس بمال ...» در عدم اعتبار شهادت زنان در دعاوی حقوقی غیرمالی

نوع مقاله : علمی- ترویجی

نویسنده

هیئت علمی گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه پیام نور

چکیده

یکى از مسائل مطرح در بحث‏ شهادت، نقش جنسیت در اعتبار شهادت است. امروزه در قوانین اغلب کشورها، مرد بودن جزو شرایط لازم براى اعتبار شهادت نیست؛ ولى در قوانین ایران، تفاوت‌هایى در اعتبار شهادت زن نسبت ‏به شهادت مرد وجود دارد. مسأله مقاله حاضر این است که آیا زن یا مرد بودن می‌تواند تأثیرى در اعتبار شهادت داشته باشد یا خیر؟ بر اساس نظر فقها و قوانین موضوعه، شهادت زنان در امور حقوقى و حق‌الناس و اصولاً در امور غیر مالى مانند طلاق و رؤیت هلال، نه به صورت منفرد پذیرفته است و نه با انضمام به مردان. در مورد نکاح و قتل عمد اختلاف نظر وجود دارد؛ یکی از دلایل این امر، استناد به قاعده‌ای با عنوان «کل ما لیس بمال و لم یقصد منه المال لایثبت الا بشاهدین ذکرین عدلین» است. نویسنده در مقاله حاضر با بررسی قاعده یاد شده و مبنای فقهی آن و تحلیل نظریات، به این نتیجه دست یافته است که قاعده مورد بحث حجیت ندارد، بلکه مواردی هست که آن را نقض می‌کند. از این رو پیشنهاد می‌کند: ماده 230 آیین دادرسی مدنی اصلاح شود و شهادت زنان در حق‌الناس، چه مالی و چه غیرمالی پذیرفته ش

قرآن کریم
اردبیلى، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403ه‍، چاپ اول
اصفهانى (مجلسى اول)، محمد تقى، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ه‍، چاپ دوم
اصفهانى (مجلسى دوم)، محمد باقر بن محمد تقى، الوجیزه فی الرجال، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1420ه‍، چاپ اول
ـــــــــــ، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم، کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى (ره)، 1406ه‍، چاپ اول
اصفهانى (فاضل هندى)، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416ه‍، چاپ اول
ترحینى عاملى، سید محمد حسین، الزبده الفقهیه فی شرح الروضه البهیه، قم، دار الفقه للطباعه و النشر، 1427ه‍، چاپ چهارم
جبعی عاملى (شهید ثانى)، زین الدین بن على، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، کتابفروشى داورى، 1410ه‍، چاپ اول
ــــــــــــــ، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسه المعارف الإسلامیه، 1413ه‍، چاپ اول
حائرى مازندرانى، محمد بن اسماعیل، منتهى المقال فی أحوال الرجال، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1416ه‍، چاپ اول
طباطبایى حائرى، سید على بن محمد، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1418ه‍، چاپ اول
حذّاء عمانى، حسن بن على بن ابى عقیل، حیاه ابن أبی عقیل و فقهه، قم، مرکز المعجم الفقهی، 1413ه‍، چاپ اول
ـــــــــــ، مجموعه فتاوى ابن ابی عقیل، قم، بی‌نا، بی‌تا، چاپ اول
حسینى تفرشى، سید مصطفى بن حسین، نقد الرجال، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1418ه‍، چاپ اول
حسینى حائرى، سید کاظم، القضاء فی الفقه الإسلامی، قم، مجمع اندیشه اسلامى، 1415ه‍، چاپ اول
حسینى روحانى قمى، سید صادق، فقه الصادق علیه السلام، قم، مؤسسه دار الکتاب، بی‌تا
حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409هـ، چاپ اول ‍
حلبى، حمزه بن على ابن زهره، غنیه النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1417ه‍، چاپ اول
حلى (محقق حلی)، نجم الدین جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیه، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة، 1418ه‍، چاپ ششم
ـــــــــــ، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ه‍، چاپ دوم
حلى، حسن بن یوسف بن مطهر، تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیه، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1420ه‍، چاپ اول
ـــــــــــ، مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ه‍، چاپ دوم
حلى، محمد بن منصور بن احمد ابن ادریس، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ه‍، چاپ دوم
حلى، یحیى بن سعید، الجامع للشرائع، قم، مؤسسه سید الشهداء العلمیـه،
1405ه‍، چاپ اول
دیلمى، سلار (حمزه بن عبد العزیز)، المراسم العلویه و الأحکام النبویه، قم، منشورات الحرمین، 1404ه‍، چاپ اول
سبحانى تبریزى، جعفر، نظام القضاء و الشهاده فی الشریعه الإسلامیه الغراء، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1418ه‍، چاپ اول
سبزوارى، سید عبد الأعلى، مهذب الأحکام، قم، مؤسسه المنار ـ دفتر حضرت آیت الله، 1413ه‍، چاپ چهارم
سبزوارى، محقق محمد باقر بن محمد مؤمن، کفایه الأحکام، اصفهان، انتشارات مهدوى، بی‌تا، چاپ اول
شوشترى، محمد تقى، النجعه فی شرح اللمعه، تهران، کتابفروشى صدوق، 1406ه‍، چاپ اول
صانعی، فخر الدین، بررسی فقهی شهادت زن در اسلام، بی‌جا، انتشارات میثم تمار، 1385، چاپ اول
صدوق، محمد بن على بن بابویه قمى، المقنع، قم، مؤسسه امام هادى علیه السلام، 1415ه‍، چاپ اول
صیمرى، مفلح بن حسن، غایه المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارالهادی، 1420هـ، چاپ اول
طباطبایى حائرى، سید على بن محمد، ریاض المسائل (ط ـ الحدیثه)، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1418ه‍، چاپ اول
طرابلسى، قاضى عبد العزیز ابن براج، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1406ه‍، چاپ اول
طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407ه‍(الف)، چاپ چهارم
ــــــــــ، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ه‍(ب)، چاپ اول
ــــــــــ، المبسوط فی فقه الإمامیه، تهران، المکتبة المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، 1387ه‍، چاپ سوم
ــــــــــ، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400ه‍، چاپ دوم
ــــــــــ، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1390ه‍، چاپ اول
طوسى، محمد بن على بن حمزه، الوسیله إلى نیل الفضیله، قم، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، 1408ه‍، چاپ اول
عکبرى بغدادى (شیخ مفید)، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعه، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید - رحمة الله علیه، 1413ه‍، چاپ اول
قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، 7 جلد، تهران ـ ایران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ ششم، 1412ه‍
کاتب بغدادى اسکافى (ابن جنید)، محمد بن احمد، مجموعه فتاوى ابن جنید، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416ه‍، چاپ اول
کلینى، ابو جعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1407ه‍، چاپ چهارم
گلپایگانى، سید محمدرضا موسوى، کتاب الشهادات، قم ـ ایران،1405ه‍، چاپ اول
مکارم شیرازى، ناصر، کتاب النکاح، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب7، 1424ه‍، چاپ اول
مکى عاملى (شهید اول)، محمد بن جمال الدین، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ه‍، چاپ دوم
مکى عاملى (شهید اول)، محمد بن جمال الدین، اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیه،

بیروت، دار التراث ـ الدار الإسلامیه، 1410ه‍، چاپ اول

موسوى خمینى، سیدروح اللّه، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی‌تا، چاپ اول
لنکرانى، محمد فاضل موحدى، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله ـ القضاء و الشهادات، در یک جلد، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، قم ـ ایران، اول، 1420ه‍
نجفى، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا، چاپ هفتم
نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى، مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1415ه‍، چاپ اول


ود مگر در مواری که دلایلی بر عدم حجیت شهادت زنان وجود داشته باشد

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Criticism of the Authority of the Rule on non validity of Women's Testimony in Legal Affairs

نویسنده [English]

  • omolbanin alahmoradi
چکیده [English]

One of the issues raised in the discussion of testimony, is the role of gender on the credibility of the witness. Today, in the laws of most countries, being a male is not one of the conditions for the validity of one’s testimony, but in Iranian law, there are differences in the credibility of the testimony by a woman compared to the testimony provided by a man. The present question of this paper is that, “Can being a man or a woman have an affect on the credibility of the testimony or not? According to jurists and statute law; women's testimony in legal affairs and and Haq-al-nas (what is due to mankind) and basically in non-financial matters such as divorce and the sighting of the moon is neither accepted individually nor with that of men. There is disagreement about marriage and deliberate murder as well. One of the reasons for this is a rule entitled: we lick money ….
In the present paper, by studying the above mentioned rule and its jurisprudential sources and theoretical analyses, the author has reached the conclusion that the regulation in question is no longer valid; rather there are cases which violate it. Hence, it is proposed that: Article 230 of the Civil Procedure Code be amended and the testimony of women in cases involving Haq-al-nas (what is due to mankind), be accepted whether they be financial or non-financial unless there are cases where reasons for a woman's testimony does not exist

کلیدواژه‌ها [English]

  • Women's testimony
  • Rights
  • non-financial affairs
  • financial affairs
  • the authority of a regulation
  • قرآن کریم
  • اردبیلى، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403ه‍، چاپ اول
  • اصفهانى (مجلسى اول)، محمد تقى، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ه‍، چاپ دوم
  • اصفهانى (مجلسى دوم)، محمد باقر بن محمد تقى، الوجیزه فی الرجال، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1420ه‍، چاپ اول
  • ـــــــــــ، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم، کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى (ره)، 1406ه‍، چاپ اول
  • اصفهانى (فاضل هندى)، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416ه‍، چاپ اول
  • ترحینى عاملى، سید محمد حسین، الزبده الفقهیه فی شرح الروضه البهیه، قم، دار الفقه للطباعه و النشر، 1427ه‍، چاپ چهارم
  • جبعی عاملى (شهید ثانى)، زین الدین بن على، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، کتابفروشى داورى، 1410ه‍، چاپ اول
  • ــــــــــــــ، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسه المعارف الإسلامیه، 1413ه‍، چاپ اول
  • حائرى مازندرانى، محمد بن اسماعیل، منتهى المقال فی أحوال الرجال، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1416ه‍، چاپ اول
  • طباطبایى حائرى، سید على بن محمد، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1418ه‍، چاپ اول
  • حذّاء عمانى، حسن بن على بن ابى عقیل، حیاه ابن أبی عقیل و فقهه، قم، مرکز المعجم الفقهی، 1413ه‍، چاپ اول
  • ـــــــــــ، مجموعه فتاوى ابن ابی عقیل، قم، بی‌نا، بی‌تا، چاپ اول
  • حسینى تفرشى، سید مصطفى بن حسین، نقد الرجال، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1418ه‍، چاپ اول
  • حسینى حائرى، سید کاظم، القضاء فی الفقه الإسلامی، قم، مجمع اندیشه اسلامى، 1415ه‍، چاپ اول
  • حسینى روحانى قمى، سید صادق، فقه الصادق علیه السلام، قم، مؤسسه دار الکتاب، بی‌تا
  • حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409هـ، چاپ اول ‍
  • حلبى، حمزه بن على ابن زهره، غنیه النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1417ه‍، چاپ اول
  • حلى (محقق حلی)، نجم الدین جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیه، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة، 1418ه‍، چاپ ششم
  • ـــــــــــ، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408ه‍، چاپ دوم
  • حلى، حسن بن یوسف بن مطهر، تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیه، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1420ه‍، چاپ اول
  • ـــــــــــ، مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ه‍، چاپ دوم
  • حلى، محمد بن منصور بن احمد ابن ادریس، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ه‍، چاپ دوم
  • حلى، یحیى بن سعید، الجامع للشرائع، قم، مؤسسه سید الشهداء العلمیـه،
  • 1405ه‍، چاپ اول
  • دیلمى، سلار (حمزه بن عبد العزیز)، المراسم العلویه و الأحکام النبویه، قم، منشورات الحرمین، 1404ه‍، چاپ اول
  • سبحانى تبریزى، جعفر، نظام القضاء و الشهاده فی الشریعه الإسلامیه الغراء، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1418ه‍، چاپ اول
  • سبزوارى، سید عبد الأعلى، مهذب الأحکام، قم، مؤسسه المنار ـ دفتر حضرت آیت الله، 1413ه‍، چاپ چهارم
  • سبزوارى، محقق محمد باقر بن محمد مؤمن، کفایه الأحکام، اصفهان، انتشارات مهدوى، بی‌تا، چاپ اول
  • شوشترى، محمد تقى، النجعه فی شرح اللمعه، تهران، کتابفروشى صدوق، 1406ه‍، چاپ اول
  • صانعی، فخر الدین، بررسی فقهی شهادت زن در اسلام، بی‌جا، انتشارات میثم تمار، 1385، چاپ اول
  • صدوق، محمد بن على بن بابویه قمى، المقنع، قم، مؤسسه امام هادى علیه السلام، 1415ه‍، چاپ اول
  • صیمرى، مفلح بن حسن، غایه المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارالهادی، 1420هـ، چاپ اول
  • طباطبایى حائرى، سید على بن محمد، ریاض المسائل (ط ـ الحدیثه)، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1418ه‍، چاپ اول
  • طرابلسى، قاضى عبد العزیز ابن براج، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1406ه‍، چاپ اول
  • طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407ه‍(الف)، چاپ چهارم
  • ــــــــــ، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ه‍(ب)، چاپ اول
  • ــــــــــ، المبسوط فی فقه الإمامیه، تهران، المکتبة المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، 1387ه‍، چاپ سوم
  • ــــــــــ، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400ه‍، چاپ دوم
  • ــــــــــ، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1390ه‍، چاپ اول
  • طوسى، محمد بن على بن حمزه، الوسیله إلى نیل الفضیله، قم، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، 1408ه‍، چاپ اول
  • عکبرى بغدادى (شیخ مفید)، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعه، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید - رحمة الله علیه، 1413ه‍، چاپ اول
  • قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، 7 جلد، تهران ـ ایران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ ششم، 1412ه‍
  • کاتب بغدادى اسکافى (ابن جنید)، محمد بن احمد، مجموعه فتاوى ابن جنید، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416ه‍، چاپ اول
  • کلینى، ابو جعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1407ه‍، چاپ چهارم
  • گلپایگانى، سید محمدرضا موسوى، کتاب الشهادات، قم ـ ایران،1405ه‍، چاپ اول
  • مکارم شیرازى، ناصر، کتاب النکاح، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب7، 1424ه‍، چاپ اول
  • مکى عاملى (شهید اول)، محمد بن جمال الدین، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ه‍، چاپ دوم
  • مکى عاملى (شهید اول)، محمد بن جمال الدین، اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیه،

بیروت، دار التراث ـ الدار الإسلامیه، 1410ه‍، چاپ اول

  • موسوى خمینى، سیدروح اللّه، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی‌تا، چاپ اول
  • لنکرانى، محمد فاضل موحدى، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله ـ القضاء و الشهادات، در یک جلد، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، قم ـ ایران، اول، 1420ه‍
  • نجفى، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا، چاپ هفتم
  • نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى، مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1415ه‍، چاپ اول